Aron Zvi Propes

Aharon Cwi Propes, w polskiej prasie rewizjonistycznej jako Aaron Propes lub Aron Cwi Propes (hebr. אַהֲרֹן צְבִי פְּרוֹפֶּס, ur. 25 maja 1904 w Mitawie, zm. 4 stycznia 1978 w Tel Awiwie) – działacz syjonistyczny, społeczny i kulturalny, założyciel młodzieżówki syjonizmu rewizjonistycznego – Bejtaru i jego pierwszy przewodniczący, w latach 1929–1939 roku Naczelny Komendant Bejtaru w Polsce, redaktor i autor artykułów do czasopism rewizjonistycznych w Polsce i na świecie.

W 1961 roku zainicjował coroczny Festiwal Izraela(inne języki), który początkowo był festiwalem muzycznym, a obecnie festiwalem sztuki, tańca, śpiewu.

Młodość

Urodził się 25 maja 1904 roku w Mitawie (obecnie Jełgawa) w rodzinie Moszego Jichanana i Fajgi (z domu Kropman). Ojciec pochodził z rodziny drukarzy z Amsterdamu, która wyjechała na tereny Litwy i Łotwy, był także członkiem Chowewej Syjon. Matka pochodziła z religijnej rodziny, jej ojciec był rabinem.

W 1914 roku w związku z wydaleniem Żydów z miasta wraz z rodziną opuścił Rygę. Aktywnie udzielał się w młodzieżowej organizacji Ceirej Syjon w Ostrogożsku i jako jej przewodniczący powołał do życia oddział żydowskiej samoobrony w podczas pogromów żydowskiej ludności podczas wojny sowiecko-ukraińskiej.

W 1920 roku powrócił wraz z rodziną do Rygi. W latach 1922–1923 uczył się w konserwatorium hebrajskim, a w 1923 roku ukończył gimnazjum hebrajskie. W latach 1922–1924 sprawował funkcję przewodniczącego organizacji uczniowskiej gimnazjum. Zaangażował się także w stworzenie organizacji aktywistów na rzecz ruchu syjonistycznego. Wówczas dużą popularnością w Europie Wschodniej cieszyły się syjonistyczne organizacje i ruchy socjalistów. Jednak przyjaciel Porpesa został zabity przez komunistów, co przełożyło się na jego niechęć do socjalistów.

Interesował się żydowskim folklorem. W latach 1920–1938 zajmował się między innymi zbieraniem żydowskich pieśni ludowych, które w 1938 roku przesłał żydowskiemu poecie i twórcy literatury dziecięcej Lewinowi Kipnisowi(inne języki) i żydowskiemu pisarzowi Zalmanowi Szneurowi(inne języki).

Działalność w ruchu rewizjonistycznym

W 1923 roku do Rygi przyjechał Ze’ew Żabotyński. Na spotkanie został zaproszony również Porpes, jako przewodniczący organizacji uczniów, który wówczas już sympatyzował już z poglądami Żabotyńskiego. Pod wpływem wykładu wygłoszonego przez Żabotyńskiego Propes zaproponował stworzenie nowej organizacji młodzieży żydowskiej, której patronem zostałby Josef Trumpeldor. W swój plan wtajemniczył również zastępcę przewodniczącego Organizacji Syjonistycznej na Łotwie oraz członków korporacji Chasmonea.

Miesiąc po wizycie Żabotyńskiego w Rydze powstała nowa struktura o nazwie Organizacja Syjonistycznej Aktywistycznej Młodzieży im. Josefa Trumpeldora (hebr. ההסתדרות הנוער הציוני האקטיביסטי על שם יוסף טרומפלדור, Ha-Histadrut ha-No’ar ha-Cijoni ha-Aktiwisti al szem Josef Trumpeldor). Jej członkowie określali się mianem uczniów Żabotyńskiego. Bejtar został oficjalnie powołany do życia 27 grudnia 1923 roku w Rydze przez 13 członków Hasmonei. W styczniu 1924 roku Propes został mianowany przywódcą Bejtaru.

W 1926 roku wyjechał studiować prawo na uniwersytecie w Pradze. W trakcie studiów obserwował działalność czechosłowackiego Sokola.

W 1929 roku został wybrany Naczelnym Komendantem Bejtaru w Polsce. W tym samym roku poślubił Marię Aronsztam.

Wykorzystał wybuch arabskiej przemocy w Palestynie w 1929 roku do zmobilizowania żydowskiej młodzieży i przybliżenie jej do Bejtaru. W tym celu nakazał, aby aktywność kulturalna organizacji skupiła się na połączeniu postaci Trumpeldora z syjonizmem, żydowską kulturą i poglądami prawicowymi. Na tej podstawie w Bejtarze stworzono obraz Trumpeldora jako osoby zabiegającej o militaryzację społeczeństwa żydowskiego i przeciwnej socjalizmowi. Uważał także, że uniformizacja ruchu pozwoli znieść podziały ekonomiczne i społeczne wśród Żydów.

13 grudnia 1931 roku we wsi Zielonka pod Warszawą powołał do życia szkołę instruktorów Bejtaru, którą zarządzał Jirmejahu Halperin.

Sprzeciwiał się radykalnym wpływom militarystów Menachema Begina i maksymalistów Abby Achimeira w Bejtarze, a także był przeciwny przekształceniu Bejtaru w zaplecze rekrutacyjne dla Irgunu. Jednak w 1939 roku postanowił zrzec się stanowiska Naczelnego Komendanta Bejtaru w Polsce. W swoje miejsce zaproponował Szimszona Juniczmana. Ten jednak odmówił i w marcu 1939 roku Żabotyński wyznaczył Begina na Naczelnego Komendanta Bejtaru w Polsce. Podczas pełnienia funkcji komendanta pisał artykuły do żydowskich gazet, np. „Hajnt” i „Der Moment”, a także był redaktorem „Ha-Mediny”.

W 1939 roku był kilkukrotnie zatrzymywany przez władze mandatowe w Palestynie i został zmuszony do jej opuszczenia. Pod koniec tego roku otrzymał zadanie utworzenia ruchu bejtarowego w Stanach Zjednoczonych. Był świadkiem śmiertelnego zawału serca Żabotyńskiego podczas jego wizyty w Stanach Zjednoczonych (4 sierpnia 1940 roku).

W 1941 roku zorganizował pierwszą szkołę lotniczą dla młodzieży żydowskiej w Stanach Zjednoczonych. Prowadził także negocjacje z rządem Kanady dotyczące sformowania samodzielnej jednostki żydowskiej w ramach Royal Canadian Air Force. Jednak po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny zawieszono rozmowy. W 1943 roku zorganizował w Waszyngtonie demonstrację młodzieży na rzecz ratowania dzieci żydowskich w Europie. W 1946 roku wyjechał do Europy jako korespondent wojenny i wizytował obozy koncentracyjne.

W 1948 roku wyjechał do Izraela.

Działalność w Izraelu

W Izraelu zaangażował się w pracę społeczną i kulturalną. W 1952 roku zapoczątkował międzynarodowy festiwal chórów Ha-Zimrija, który odbywa się co trzy lata. Uważany jest za twórcę Festiwalu Izraela. Jego pierwsza edycja miała miejsce w 1961 roku i związana była z muzyką. Festiwal odbywa się w Izraelu corocznie, a jego program skupia obecnie różne formy sztuki.

Zmarł na zawał serca 4 stycznia 1978 roku w szpitalu Ichilow w Tel Awiwie.

• Ch.Ch. Ben-Jerucham Ch.Ch., ספר בית''ר. קורות ומקורות. כרך א, Jeruszalajim: Hamerkaz, 1969 [dostęp 2024-04-10] .
• Daniel K.D.K. Heller Daniel K.D.K., Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2017, ISBN 978-0-691-17475-4 .
• AaronA. Propes AaronA., Pożegnanie, „Trybuna Narodowa”, 31 marca 1939, s. 2 [dostęp 2024-04-09] .
• ZeewZ. Raw-Nof ZeewZ., שיחה עם אהרן צבי פרופס, „Dawar”, 28 czerwca 1970, s. 9 [dostęp 2024-04-10] .
• CloinC. Shindler CloinC., The Triumph of Military Zionism, New York: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2006, ISBN 1-84511-030-7 .
• DawidD. Tidhar DawidD., אהרן פרופס [online], Encyclopedia of the Founders and Builders of Israel, s. 1862 [dostęp 2024-04-10] .
• RachmilR. Wiernik RachmilR., Pierwszy Betarczyk. Z okazji dwunastolecia pracy betarowej A. Propesa 1923–1935, „Trybuna Narodowa”, 29 listopada 1935, s. 3 [dostęp 2024-04-09] .