Antoni Zygmunt Helcel

Antoni Zygmunt Helcel (ur. 2 listopada 1808 w Krakowie, zm. 31 marca 1870 tamże) – polski historyk prawa, wydawca i polityk.

Był synem pochodzącego z Niemiec kupca krakowskiego, Antoniego Hölzela. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie na uczelniach niemieckich. Brał udział w powstaniu listopadowym. Później zaangażował się w sprawy publiczne Rzeczypospolitej Krakowskiej, m.in. występował w obronie Uniwersytetu Jagiellońskiego, któremu groziło rozwiązanie (1833, uczelnia została jednak zreformowana tak, że Helcel stracił możliwość kontynuowania tam kariery akademickiej), był współautorem adresu Izby Reprezentantów do "dworów opiekuńczych" (1838), a jego salon był miejscem spotkań krakowskich konserwatystów. W tym samym czasie otworzył własną drukarnię, którą później odsprzedał. Założył i przez pewien czas wydawał Kwartalnik Naukowy (1835-1836), który w jego zamiarze miał być ogólnosłowiańskim pismem naukowym o europejskim poziomie – pismo istotnie miało wysoki poziom, lecz po krótkim czasie Helcel musiał je zamknąć z powodu problemów finansowych oraz kłopotów z cenzurą.

W 1848, po zmianach wywołanych Wiosną Ludów Helcel został wykładowcą (wkrótce potem profesorem) Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został z niego jednak usunięty na przełomie 1852 i 1853 wraz z Wincentym Polem, Józafatem Zielonackim i Antonim Małeckim w ramach akcji germanizacyjnej prowadzonej przez rząd Bacha. Równolegle z podjęciem pracy na uczelni Helcel przyłączył się aktywnie do prac Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, gdzie przez kilka lat przewodniczył Komisji Historycznej. W 1860-1870 został członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Helcel uczestniczył także w życiu politycznym Galicji, działając wśród konserwatystów krakowskich, m.in. będąc autorem adresu ziemiaństwa galicyjskiego do tronu wystosowanego w 1861. W tym samym roku został wybrany posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego, a także deputowanym do austriackiej Rady Państwa, musiał jednak zrezygnować z obu mandatów w 1862 z uwagi na zły stan zdrowia.

Pochowany został w ufundowanej przez swego brata Ludwika Helcla (bankiera i wiceprezydenta Krakowa) kaplicy Zmartwychwstania Pańskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Mimo iż przez większość życia pozbawiony był możliwości pracy akademickiej, prowadził w dużej mierze samodzielnie aktywną pracę naukową, koncentrując się na historii prawa. Jako pierwszy polski badacz wskazał księgi sądowe jako źródło do badań nad historią Polski. Był zarówno autorem własnych licznych prac (historycznoprawnych i historycznych) jak i wydawcą źródeł.

Wydawnictwa źródłowe opracowane lub współopracowane przez Helcla:

• Starodawne prawa polskiego pomniki (...) (tom I–II, 1856–1870; wersje elektroniczne: [1], [2]) w tym Księga elbląska
• Codex diplomaticus Poloniae (...) – współpraca (tom I–IV, 1847–1887; wersje elektroniczne: [3] [4] [5] [6] [7] [8])

Główne prace z zakresu historii prawa:

• Rys postępów prawodawstwa karnego ze szczególnym względem na nowszej w téj mierze usiłowania (Kraków 1837, wersja elektroniczna: [9]),
• Historyczno krytyczny wywód tak zwanego Wiślickiego prawodawstwa Kazimiérza Wielkiego (Warszawa 1856, zawarta w I tomie opracowanych przez Helcla i wymienionych wyżej Starodawnych prawa polskiego pomników (...)"),
• Dawne prawo prywatne polskie (Kraków 1874, wersja elektroniczna: [10]).

Prace historyczne:

• O klasztorze jędrzejowskim i będącym tam nagrobku Pakosława kasztelana krakowskiego (Kraków 1852, wersja elektroniczna: [11])
• O dwukrotnem zamęzciu xiężniczki Ludwiki Karoliny Radziwiłłównej i wynikłych ztąd w Polsce zamieszkach: przyczynek do dziejów panowania Jana III (Kraków 1857, wersja elektroniczna: [12])
• List otwarty do Augusta Bielowskiego o najdawniejszych znanych nadaniach klasztoru Benedyktynów w Mogilnie (Lwów 1865, wersja elektroniczna: [13]).

• Antoni Zygmunt Helcel, "Kronika Rodzinna", 1870, nr 15, s. 1 (wersja elektroniczna: [1]).
• A. Maciejowski, Antoni Zygmunt Helcel jako prawnik-historyk, Kraków 1876, s. 1-7 (wersja elektroniczna: [2]).
• J. Bieniarzówna, J. M. Małecki, Dzieje Krakowa, t. 3: Kraków w latach 1796–1918, Kraków 1994.
• Helcel Antoni Zygmunt [w:] Encyklopedia Krakowa, Kraków – Warszawa 2000, s. 282.
• Antoni Zygmunt Helcel
• Dzieła w Federacji Bibliotek Cyfrowych
• Dzieła w Archive.org