Annesu de Vos

Annesu de Vos is 'n Suid-Afrikaans skrywer wat sedert 1987 in Kanada woonagtig is. Haar eerste boek, Gebed van 'n Groen Perske en Ander Verse, is op 16-jarige ouderdom deur Tafelberg Uitgewers gepubliseer. Sy was die jongste gepubliseerde digteres in die Suid-Afrikaanse literatuurgeskiedenis, 'n rekord wat voorheen deur Zindzi Mandela en Antjie Krog gehou is – hul eerste boeke is op 18 en 17 respektiewelik gepubliseer.

Vroeë lewe en opleiding

Anna Susanna de Vos is op 5 Augustus 1964 in Johannesburg gebore. Sy is die oudste kind en een van twee dogters van Ben en Annemie de Vos. Sy het ’n jonger suster, Hanneke. Haar pa is bestuurder by ’n bouvereniging en haar ma het ’n doktorsgraad in Maatskaplike Werk en is lektor aan ’n universiteit. Hulle trek na Pietersburg wanneer sy ’n kleuter is, waarna hulle weer terug na Johannesburg verhuis en dan na Bloemfontein, waar sy vanaf 1975 tot 1977 aan die Laerskool Willem Postma skoolgaan. As standerd ses-leerling aan die Hoërskool J.B.M. Hertzog in Bloemfontein ontvang sy die ATKV-prys as beste junior toneelspeelster vir haar rol in Die koffer van André P. Brink. Dan gaan sy in standerd agt skool aan die Hoërskool Linden in Johannesburg, waarna sy haar matriek aan Damelin Kollege voltooi. In hierdie tyd is sy lid van die Witwatersrandse Jeugkoor wat verskeie opvoerings hou en ook in Januarie 1981 deur Europa toer. Hierna studeer sy vanaf 1983 verder aan die Universiteit van die Witwatersrand vir ’n B.Mus.-graad, maar voltooi nie hierdie studies nie. Later slaan sy oor na B.A.-studies met Engels as hoofvak. Terwyl sy op Wits is, gee sy Saterdagoggende op die kampus klas in Afrikaans in die Education Support Program vir swart hoërskoolleerlinge van Soweto en ander omliggende townships. Sy neem ook aktief deel aan die anti-Apartheidsbeweging op kampus en sluit aan by die teatergroep Siyakha! (We are building) wat met die ANC geassosieer is. In Mei 1983 trou sy op agtienjarige ouderdom met ’n veertigjarige geskeide man met twee kinders, die tenoor Sjoerd Beute, wat haar in sang onderrig. Hulle woon in Melville, maar skei na drie jaar.

Lewe in Kanada

Sy en haar vriend verlaat Suid-Afrika in Maart 1987 as gevolg van haar vriend se dienspligweiering, maar hierdie verhouding word ook later beëindig. Sy vestig haar in Toronto in Kanada, waar sy onder andere as sangeres in die rockgroep Bomb Scare Picnic optree. In ’n sangkompetisie by die Canadian National Exhibition verower sy ’n eerste prys met die Zoeloe-lied Bangakanani. Sy studeer ook verder by die Toronto-kampus van die Trebas Institute of Recording Arts van Kalifornië in Kunstenaarbestuur en musiekproduksie. In 1990 keer sy kortstondig terug na Suid-Afrika weens finansiële probleme en werk as tikster, maar vertrek later dieselfde jaar weer terug na Kanada. Sy doen verskeie werke, insluitende sekuriteitswag, sneltikster en telekommunikasiekonsultant en sy werk ook vir ’n videoproduksiemaatskappy en ’n maatskappy wat vuurwerke en spesiale effekte behartig. In 1995 stig sy saam met vennote ’n Internetmaatskappy. In 2003 woon sy ’n kursus in die skryf van draaiboeke by die Toronto Film School by en word professionele draaiboekskrywer met kontakte in Hollywood.  As entrepreneur stig sy etlike klein sakebedrywe, insluitende ’n privaatskool (die Kingswood-voorbereidingskool) en in 2008 VIVA!, Kanada se eerste Suid-Afrikaanse gemeenskapskoerant vir immigrante.  As aktivis beywer sy haar ten bate van omgewingskwessies, diereregte en opvoedingskwessies. Sy bly in Toronto aan die Ontario-meer en maak as enkelma haar seuntjie Benjamin, wat in 1997 gebore is, groot.

Boetman debat

Na ’n lang stilte raak sy in 2000 betrokke by die sogenaamde “Boetman”-debat wat ontketen is deur die joernalis Chris Louw. In ’n ope brief aan dr. Willem de Klerk val Louw die Afrikaner-leiers aan wat die grensoorlog veroorsaak het en sodoende twee jaar uit baie jong seuns se lewens geneem het, met vele wat met hulle lewens geboet het en nog baie ander wat ernstige sielkundige letsels opgedoen het. Hierdie brief lok feitlik ongekende reaksie uit, met vele skrywers wat in die koerante en sosiale media Louw se standpunte ondersteun (Die dramaturg Pieter Fourie skryf selfs ’n drama na aanleiding van hierdie debat, wat as “Boetman is die bliksem in!” onder andere in 2000 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees opgevoer is.) Annesu de Vos plaas in reaksie ’n ope brief op die LitNet webwerf, waarin sy Louw se verweer dat hy nie op daardie stadium bevoeg was om vir homself te dink nie, bevraagteken. Hoewel slegs ’n kind in daardie tyd, het sy die onregte van die tyd baie goed verstaan. Haar reaksie lok weer sterk teenreaksie uit.

Reeds op laerskool skryf sy briefies wat in Tina geplaas word en prosa van haar word deur Patrys gepubliseer. Op twaalfjarige ouderdom skryf sy haar eerste gedigte nadat sy kennis maak met die werk van Elisabeth Eybers en veral Breyten Breytenbach en nadat haar vriend as soldaat in ’n skietongeluk op die grens dood is. Sy stuur van haar gedigte aan André P. Brink, wat positief daarop reageer, waarop sy in Mei 1979 haar eerste manuskrip vir ’n digbundel aan Tafelberg-Uitgewers stuur. Hulle vind dat dit nog nie gereed is vir publikasie nie, maar sien haar talent raak en moedig haar aan om weer oor ’n jaar of wat gedigte aan te stuur. Na publikasie van gedigte in Standpunte en Tydskrif vir Letterkunde debuteer sy in standerd agt op sestienjarige ouderdom met Gebed van ’n groen perske en ander verse en is hiermee die jongste debutant ooit in die Afrikaanse poësie. Hierdie bundel word voor publikasie deur D.J. Opperman as koningskos bestempel en bevat uit die standpunt van ’n jongmens verse oor volwasse temas. Sy dig onder andere oor die kompleksiteit van godsdiens, liefde, medemense, sosiale en nasionale angs en universele lyding. Die verse word in vier afdelings verdeel, waar die eerste afdeling (bewaar my droom) oor pyn, vrees en hartseer (veral van die “ek”) gaan. Gebed van ’n groen perske slaag daarin om die beeld van die groen perske regdeur die gedig vol te hou, met die eerste twee strofes wat dankseggings en die laaste twee wat gebede is, met die groen perske wat terselfdertyd implisiet gelykgestel word aan die jong mens se groei en lewe. Eksamen gee ’n beskrywing van die stres van eksamen, wat as ’n “kakofonie” beleef word, met slegs slaap wat uitkoms bied. Die tweede afdeling (groen hart) handel oor die mens en sy meestal mislukte verhoudings. Afdeling drie (aan die helde) is sosiaal-betrokke verse, terwyl afdeling vier (holiday blues) weer die hartseer en pyn van die eerste afdeling opneem, maar in hierdie geval uiting gee aan universele pyn. In 1981 word sy die jongste ontvanger van die Eugène Marais-prys ooit, toe Gebed van ’n groen perske en ander verse bekroon word.

Om vry uit te stap bevat gedigte oor soortgelyke temas, hoewel groter klem op die sosiaal-politieke-religieuse element gelê word, veral onderdrukking en gevangenskap. Dit word dan gekontrasteer met die vryheid waarna gesmag word. Die gedigte beeld die digter se  bewuswording van ongeregtigheid en wraak uit, met die verlange na ’n uittog hieruit, welke tema reeds deur die titel ingelei word. Die vryheid het betrekking op politieke en rassebevryding, maar ook op persoonlike en godsdienstige bevryding van die konvensies wat hierdie velde oorheers. Hierdie bundel word oor die algemeen negatief beoordeel, met kritici wat weinig of geen vooruitgang sien op haar eerste bundel nie.

Van haar gedigte word opgeneem in verskeie versamelbundels, insluitende Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Digters en digkuns, Kraaines, Woordpaljas, Voorspraak en Liggaamlose taal. In 2020 word haar gedigte ‘gebed van 'n groen perske’ en ‘ou(jong)nooi’ in Vers en vrou opgeneem.

Volgens eie mededeling skryf sy steeds, maar meestal in Engels en ook baie lirieke. Haar lang stilswye onderbreek sy wanneer sy in 2000 betrokke raak by die “Boetman”-debat op LitNet en ook ’n gedig stuur vir publikasie op hierdie platform.

Twee strate in Suid-Afrika is na haar genoem, een in Mpumalanga en een in ’n voorstad van Johannesburg.

• Gebed van ’n groen perske en ander verse, 1980
• Om vry uit te stap, 1982

Boeke

• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) Voorspraak. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
• De Wet, K. (samest.) 2020. Vers & vrou. Kaapstad: Human & Rousseau.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. (red.) Kraaines. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988
• Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Tydskrifte en koerante

• De Vos, Annesu. By ’n byeenkoms aan die Universiteit van Pretoria op 22 Julie 1981. Tydskrif vir Letterkunde, Nuwe reeks 19 no. 4, November 1981
• Maré, Annelie. Afrikaans word gou skoolvak in Kanada. Beeld, 28 Desember 2012
• Martin, W. Annesu glo in individu se reg. Die Transvaler 19 Oktober 1981
• Pieterse, Henning. Poësie uit drie bloemlesings. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 29 no. 1, Februarie 1991

Internet

• Skrywersprofiel op LitNet: http://www.litnet.co.za/search/?q=annesu+de+vos
• Skrywer se webblad: http://annesudevos.com/
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/06/08/3/16.html
• De Vos, Annesu Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2000/07/27/12/5.html
• De Vos, Annesu Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2000/06/9/7/3.html
• Hambidge, Joan Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2000/08/22/4/12.html
• Le Roux, André Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/02/10/4/9.html
• Nieuwoudt, Stephanie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2000/07/19/9/1.html
• Pretorius, Willem Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/03/20/6/11.html

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein .Anna Susanna de Vos.