Alush Canaj

Alush Canaj

Alush Canaj ishte i lindur më 24 gusht të vitit 1952 në fshatin Koretin të Kamenicës, Dardana sot. Në vitin 1956, në kohën e terrorit serb, në aksionin e famshëm të armëve e të shpërnguljes së shqiptarëve për në Turqi, familja e tij vendosej në Gjilan. Alush Canaj, shkollën fillore e kreu në “Musa Zajmi” të këtij qyteti. Më vonë ai regjistrohet në Gjimnazin “Zenel Hajdini” të Gjilanit.

Ishte veprimtar dhe organizator i spikatur i veprimtarive kulturore, letrare në jetën shkollore si gjimnazist. Pas kryerjes së gjimnazit, edhe regjistrohet në Fakultetin e Shkencave Politike në Beograd, ndonëse nuk mundi ta durojë atë jetë urrejtës e robërus ndaj shqiptarëve. Alushi, deri sa ishte në Beograd, u shkruante shokëve letra dhe u tregonte për padrejtësitë që u bëheshin shqiptarëve. Qytetin student të Beogradit quante qytet i zi, I kisahin hequr të gjitha të zitë e Ullirit që ishin ngjeeshur për shqiptarët në RSFJ.

“Këtu vëllezërit tanë janë të përbuzur tejmase”, shkruante në një letër të tij, e cila lexohej dorë më dorë nëpër orët mësimore të gjimnazit, që shtonte “ Ata mbajnë valixhe nëpër stacionin e autobusëve, por i sheh edhe duke larë rrugët në mëngjeset e hershme të këtij qyteti vetëm e vetëm për të fituar një kafsharë të gojës..

Në këtë qytet të “Bardhë”, por shpirti “zinjët” shtypen qytetarët vetëm se janë shqiptarë me plisa të bardhë”. Në letër shton se, “ka ardhur koha për ta shtrënguar grushtin e fortë, atë grusht si të Migjenit...” Letra e tij bie në dorë organeve të sigurimit,… poeti e pëson rëndë, ndonësee, nuk kaloi shumë kohë, ate(Alushin) e shënuan në “listën e zezë”. Aty shkoi sa për të marrë frymëmarrjen e atij “tymtari” urrejtës ndaj shqiptarëve. Edhe pse atj nuk qëndroi shumë kohë dhe kthehet e regjistrohet në Fakultetin Filologjik në Prishtinë. Edhe sotna soditë hija e përflakur me atë buzëqeshje të përhershme. Alushi ishte një djalosh sy ndritur e simpatik e shumë kurioz dhe kureshtar ndonëse kujtesa për te nuk zbehet kurrën e kurrës.Alushi, edhe ato pak kohë, që e kemi njohur, ishin nëpër orët letrare që mbaheshin në Gjimnazin e Gjilanit. I lexonte veprat letrare, sidomos e pati pasion poezinë, të cilat edhe sot të shkruara në një letër të tij, e cila lexohej dorë më dorë nëpër orët mësimore të gjimnazit.Ai punoi me përkushtim të madh prej një atdhetari liridashës, veprimtaria e të cilit I ran ë sy, qysh në bankat shkollore, sigurimit të atëhershëm jugosllav. Alush Canaj përjetoi një thyerje shpirtërore, e cila edhe u reflektua në krijimtarinë letrare dhe artistike të tij, kushtu shpërtheu ideali i pamposhtur me gjithë se nën presionin e vazhdueshëm të UDB-së të cilin nuk e lane të qetë, deri në vrasjen makabër të tij, duke I humbur edhe gjurmët e vrasjes së tij, që ishte një vrasje e dytë. Alushi për një kohë sa ishte i gjall pas daljes nga ato torturime të dhunshme nga ajo ditë ia mbyllën gojën, ia shterruan damarët e pendën e dorës, deri sa e detyruan të privuan, i vunë censurë hermetike dhe heretike politike. Atij, nuk ia botonin as vargjet dhe artikujt e letrat, sikurme to privuan jetën dhe lirin e përjetësin, me të cilat e lënduan dijen, denjitetin dhe personalitetin e tij, kombëtar, njerëzor dhe arsimor.

Alushi Canaj, vjershën e parë e botoi në Rilindja për fëmijë më 1965sa ishte moshan 13-vjeçare, dhe në mësime, ai ishte shembullor. Një personalitet i rrallë i shkollarit, intelegjent, pas kryerjes së gjimnazit, edhe regjistrohet në Fakultetin e Shkencave Politike në Beograd, ndonëse nuk mundi ta durojë atë jetë urrejtës e robërus ndaj shqiptarëve. Alushi, deri sa ishte në Beograd, u shkruante shokëve letra dhe u tregonte për padrejtësitë që u bëheshin shqiptarëve. Qytetin student të Beogradit quante qytet i zi, I kisahin hequr të gjitha të zitë e Ullirit që ishin ngjeeshur për shqiptarët në RSFJ. Në këtë qytet të “Bardhë”, por shpirti “zinjët” shtypen qytetarët vetëm se janë shqiptarë me plisa të bardhë”. Në letër shton se, “ka ardhur koha për ta shtrënguar grushtin e fortë, atë grusht si të Migjenit...” Letra e tij bie në dorë organeve të sigurimit,… poeti e pëson rëndë., ndonësee, nuk kaloi shumë kohë, ate(Alushin) e shënuan në “listën e zezë”. Aty shkoi sa për të marrë frymëmarrjen e atij “tymtari” urrejtës ndaj shqiptarëve. n Edhe pse atjeuk qëndroi shumë kohë dhe kthehet e regjistrohet në Fakultetin Filologjik në Prishtinë. Edhe sotna soditë hija e përflakur me atë buzëqeshje të përhershme. Alushi ishte një djalosh sy ndritur e simpatik e shumë kurioz dhe kureshtar ndonëse kujtesa për te nuk zbehet kurrën e kurrës.Alushi, edhe ato pak kohë, që e kemi njohur, ishin nëpër orët letrare që mbaheshin në Gjimnazin e Gjilanit. I lexonte veprat letrare, sidomos e pati pasion poezinë, të cilat edhe sot të shkruara në një letër të tij, e cila lexohej dorë më dorë nëpër orët mësimore të gjimnazit.

Në vitin 1972 në sigurim, për shkak të Alushit, më ka rrahur një person i sugurimit, as vetë nuk e di se si kam ndejtur në këmbë! ”Beqir Musliu: Alushin e vranë, ashtu siç e vranë edhe Rexhep Elmazin e poetë të tjerë.Beqri Musliu, kur në një takim letrar për Alush Canajn, në vitin 1992 kishte thënë publikisht: “ Alushin e vranë, ashtu siç e vranë edhe Rexhep Elmazin e poetë të tjerë. Alush Canaj shkroi dy letra, në të cilat shihej përmbajtja e tyre prej atdhetari të etshëm për liri të popullit shqiptar. Letrat u ranë në dorë shokëve të tij dhe ato u lexuan fshehtas , njëra prej letrave u bie në dorë organeve të sigurimit ose UDB-së, ku e zbulojnë poetin atdhetar duke shfaqur atë grusht të fortë kundër tyre. Sa e sa herë UDB-a e fton në biseda informative. E marrin dhe e torturojnë. Torturat ndaj tij ishin të rënda dhe poetit të ri gjilanas ia rëndojnë jetën deri sa përjetoi edhe më të keqën, ai psikikisht e ndjen vetën të lodhur nga këto kërcënime të rënda që i bëhen ndaj tij dhe një ditë prej ditëve ai e mbyll jetën duke pirë helm.

Vëllai i Alushit, shkrimtari Avdush Canaj mblodhi shkrimet e mbetura, kryesisht të publikuara të vëllait, Alushit në të përkohshmet letrare – artistike, që botoheshin në Prishtinë dhe në Shkup: në “Pionieri”, “Rilindja për fëmijë”, “Gëzimi”, “Fatosi” e gjetiu. Vjershat dhe tregimet kanë vitet e botimit. “Vals veror”, publikuar në Prishtinë, në edicionin “Zëri”, më 1992, përfshihen shkrimet në poezi dhe prozë të botuara gjatë viteve 1965 – 1972. “Vals veror” e përbëjnë tre cikle: “Valsi veror”, vjersha; “Treni i fëmijëve”, tregime dhe “Po e ndiej”, shtatë vjersha për moshën e djalërisë. Vjershat e ciklit mbizotërues të librit “Vals veror”,libër,së cilës Alushi i kishte vënë titullin “Kangët e mëngjesit”. Ballinën e fletores - libër e pati ilustruar me ngjyra druri. Kontrastet dhe përbërës të ilustrimit, reflektonin atmosferë që e ngërthente agimin pranveror, larushinë verore, ngrohtësinë që sjell afër fëmisë florën dhe faunën, gjallërinë dhe freskinë e jetës dhe, në tërësinë e kësaj tablloje dielli me rrezet flakëruese.

• krijues Alush Canaj
• Canaj