Alicia Herrera Rivera

Alicia Herrera Rivera dicía con orgullo e agradecemento que a súa orixe porteña había determinada profundamente a súa maneira de ser e a súa propia historia. Criouse no seo dunha familia que denominaban "conversadora", gozando da lectura, a música e os estudos.Tanto ela como o seu tres irmás e dous irmáns, educáronse nun ambiente de respecto, solidariedade e humanismo onde a liberdade e a confianza concedidas polos seus proxenitores forxou a súa personalidade decidida e independente.

Estudou Dereito na Universidade de Santiago Chile onde se licenciou no ano 1954. Un mes despois contraeu matrimonio co avogado e político socialista Alejandro Jiliberto Zepeda.

Obtivo o seu primeiro nomeamento como xuíza do traballo na Serena. Segundo conta nas súas memorias, tivo uns inicios moi difíciles xa que a súa designación non foi moi ben acollida por ser unha muller e ademais nova. Aos poucos foi gañándose á xente, aprendendo o exercicio da súa profesión e resolvendo cun enorme traballo de documentación previo. Ao cabo do cinco anos que estivo na Serena, di Alicia Herrera que chegou a comprender o porqué a xudicatura non é elixida polo pobo, para non interferir no principio de igualdade ante a lei e nas resolucións xudiciais.

En 1960 trasládase a Valparaíso para traballar na Secretaría da Corte do Traballo desta cidade. Ante a pouca actividade no seu novo cargo, dedicouse a relatar as causas aos maxistrados -a proposta súa- con intención de non perder a súa experiencia como xuíza. Todo iso supúxolle unha gran experiencia, exercendo tamén como xuíza suplente durante as vacacións estivais dos titulares.

Anos despois pediu traslado á Corte do Traballo de Santiago, onde emprendeu unha profunda reorganización. Axilizou a tramitación de expedientes, logrou o bo funcionamento e fíxose co control da Secretaría. Durante varios anos protagonizou a loita pola equiparación de salarios na Escala de Soldos do Poder Xudicial, cuestión que finalmente se conseguiu.

Como consecuencia daquel ambiente, en 1967 creouse unha Asociación de Maxistrados para esixir un aumento das remuneracións e para recoller as pretensións e críticas da xudicatura. Esta situación deu como resultado que a Xunta Xeral de xuíces de todo Chile acordase en 1969 e por primeira vez na historia do país, ir á folga xeral do Poder xudicial. As mobilizacións foron un éxito e a intervención de Alicia Herrera xunto coa mediación do Colexio de Avogados, fixeron que se conseguise un arranxo satisfactorio para todas as partes.

Pouco despois, o Presidente da Corte, Ramiro Méndez, propúxolle o cargo de Relatora da Corte Suprema, o que supuxese ser a primeira muller nese alto tribunal. Con todo, Alicia Herrera rexeitou a oferta porque non quería deixar de traballar no que máis lle preocupaba naqueles momentosː a estrutura xudicial e a xustiza.

Tras o golpe de estado de Pinochet, o 11 de setembro de 1973, a Corte Suprema ordenou o traslado do funcionariado e quen formaban parte da Federación de Traballadores xudiciais foron destinados a lugares moi afastados de Santiago, e no caso de Alicia Herrera Rivera, á Corte do Traballo de Concepción. O seu marido, o deputado socialista Alejandro Jiliberto era obxectivo da policía e tiña que estar escondido. Segundo ela mesma conta, naqueles momentos iniciouse o derrumbre de todos os alicerces que construíra ao longo da súa vida.

En decembro daquel ano detiveron ao seu marido, e grazas á rápida actuación de Alicia, que presentou un recurso de apelación, logrou salvarlle a vida cando xa o ían a fusilar. Despois de pasar por varios centros de detención foi levado ao campo de concentración de Illa Dawson. Uns meses despois disto, Alicia Herrera foi secuestrada por axentes da Dirección de Inteligencia Nacional (DINA). Retivérona durante unhas horas nas que sufriu todo tipo de ameazas cara a ela e a súa familia. Despois de liberala continuou sendo perseguida e vixiada. Aínda que denunciou os feitos, finalmente viuse obrigada a abandonar o país. Con axuda do Comité de Migracións das Nacións Unidas (CIME) preparou a súa saída de Chile.

Alicia Herrera chegou a Romanía en abril de 1975 e viviu uns meses realmente duros, segundo relata ela mesma nas súas memorias. A pesar diso, non tardou en porse en marcha para axudar á liberación dos presos socialistas en Chile e dar a coñecer a situación que se vivía no seu país en toda Europa.

Apelou a personalidades europeas, acudiu ao Vaticano, interveu na Comisión de Nacións Unidas para investigar a situación de Chile, participou en reunións internacionais nas que coñeceu a eminentes xuristas como Neal Mac Dermont, Secretario Xeral da Comisión Internacional de Juristas; o profesor Cassamayor, ex maxistrado; Louis Joinet, Presidente da Xunta de Maxistrados de Francia; Salvatore Senésse, Presidente da Asociación de Maxistrados de Italia, entre outras personalidades.

Dos meses antes de trasladarse a Alemania y gracias a las gestiones que realizó durante todo ese tiempo, fue liberado su marido Alejandro, que se reunió con ella y su familia en Bucarest.

Vivindo en Alemaña e a través do partido socialista empezou o seu traballo polos dereitos humanos. Ordenou toda a documentación sobre a represión en Chile e iniciou unha actividade cuxo obxectivo pretendía conseguir a defensa das persoas presas e perseguidas desde o estranxeiro. Organizáronse diversas reunións con prestixiosas personalidades da avogacía europeaː Joaquín Ruíz-Giménez, Hans Göran Franck, Marie Thérèse Cuvillié, Sergio Insunza, Sergio Politoff e Waldo Fortin.

O 26 de marzo de 1976 convocouse unha importante reunión en París á que asistiu Alicia Herrera. Nela explicou a estratexia de defensa e en base a que disposicións constitucionais e legais chilenas apoiarse. Formouse un Comité de Avogados Socialistas para a defensa dos presos e presas de Chile, destacando a participación de Alejandro Dumas, Robert Badinter, Collete Auger e Jean Paul Levy. A avogada francesa Collete Auger preparou a denuncia ante Nacións Unidas e os datos que achegou foron especialmente importantes e mencionados no Informe da Comisión Ad-Hoc dese ano.

Tras coñecer en París ao secretario xeral do Partido Socialista Español, Felipe González, enseguida contou co seu apoio e viaxou a España para constituír o grupo de avogados españois con quen traballaría no seu programa para a defensa chilena desde Europa.

Grazas a todo o traballo realizado coa colaboración da avogacía francesa e española, conseguíronse reunir moitos antecedentes sobre a represión en Chile e Alicia Herrera puido declarar como xurista ante as Nacións Unidas durante os anos 1976 e 1977.

Realizou un das análises máis completas sobre a actuación dos Tribunais de Xustiza durante a ditadura chilena e desenvolveu a súa teoría sobre a chamada independencia do Poder Xudicial.

Cando no ano 1977 estableceuse en España e coñeceu de primeira man a situación das mulleres maltratadas, dedicou todos os seus esforzos para impulsar neste país os cambios lexislativos que permitisen ás mulleres saír do desamparo que padecían.

Así foi como empezou a súa participación nos traballos que coordinaba o Colectivo Xurídico Feminista. Xunto con outras avogadas, promoveu que a Constitución Española, entón en tramitación parlamentaria, recollese a igualdade de dereitos de homes e mulleres.

En 1977 formou parte na creación da Comisión para a Investigación de Malos Tratos a Mulleres, ONG que se constituíu en 1983 e da que foi a primeira presidenta. Compartiu co primeiro Defensor do Pobo, Joaquín Ruiz-Giménez a súa enorme experiencia sobre o desamparo que as mulleres sufrían fronte á lei española. Participou como experta ante o Senado, formando parte da Comisión de relacións co Defensor do Pobo e dos Dereitos Humanos, encargada do estudo da muller maltratada.

Durante estes anos houbo moita actividade en toda Europa en relación á defensa das persoas perseguidas pola ditadura chilena. Herrera asistiu a congresos e reunións onde participou e debateu sobre o atropelo dos dereitos humanos. Acudiu ao Grupo Ad-Hoc creado por Nacións Unidas para informarse sobre a situación chilena, denunciando a indefensión que sufrían as persoas encarceradas ante a negativa da xudicatura por cumprir coa súa deber de facer xustiza.

En outubro de 1983 redactou unha denuncia pública de malos tratos, dirixida ao Presidente do Goberno, ao Vicepresidente, ao Defensor do Pobo, ao Consello Xeral do Poder Xudicial, ao Senado, ao Congreso dos Deputados e á Opinión Pública. Obtivo a firma dun grupo de letradas sensibilizadas con este problema e presentouno nas mencionadas institucións. Meses despois, o 16 de febreiro de 1984 recibiu a invitación para acudir ao Senado e expor ante a Sesión da Comisión Especial de Relacións co Defensor do Pobo e de Dereitos Humanos. Todo o Senado estivo de acordo en concederlle a maior importancia ao estudo dos malos tratos e creouse un Relatorio de Investigación sobre este tema.

Themis

En 1987 creou, en colaboración cun grupo de letradas, a asociación de Mujeres Juristas Themis. A finalidade da asociación era a denuncia da indefensión das mulleres e a reivindicación da súa tutela xudicial efectiva. Herrera foi elixida primeira presidenta de Themis.

Lembrando aquela época, relata nas súas memorias as dificultades que se atopaban para loitar contra os malos tratos e a gran impotencia ao ver que as autoridades non facían nada. Precisamente, todo aquilo fixo que as súas ganas de seguir adiante fosen maiores e con máis enerxía.

O 24 de maio de 1989, foi citada para asistir a un Pleno do Senado no que se ía a dar conta do Informe da Comisión de Relacións co Defensor do Pobo e dos Dereitos Humanos, encargada do estudo da muller maltratada. Foi unha sesión moi importante e a primeira vez que desde unha institución parlamentaria abordábase con rigor e amplo consenso o tema dos malos tratos a mulleres no ámbito doméstico.

Como consecuencia do Informe, se tipificaron dous novos delitos no Código Penalː os malos tratos habituais e o de abandono de familia polo non pago de pensións alimenticias.

Os seus esforzos en defensa dos dereitos das mulleres valéronlle en 1999, xa como presidenta honoraria de Themis, a Cruz de Prata da Orde Civil da Solidariedade Social do Ministerio de Traballo, galardón do que sentía especialmente orgullosa porque, segundo manifestou, “deixaba claro que as mulleres podemos romper o círculo dos malos tratos e gritar ao aire que somos libres”.

En 2007 recibiu o recoñecemento que outorga o Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade -o 25 de novembro- con motivo do Día Internacional para a Eliminación da Violencia Contra as Mulleres.

En marzo de 1987, Pinochet ditou varios decretos concedendo a autorización de retorno a Chile para algunhas persoas exiliadas. Entre as listas apareceu o nome de Alicia Herrera Rivera, que voou a Santiago o 3 de abril, xusto doce anos despois da súa partida cara ao exilio. Tras pasar unha tempada alí, regresou para participar no Plebiscito Nacional de Chile de 1988, no que triunfou o Non a Pinochet. Despois daquilo, Alicia Herrera volveu a España convencida de que o seu regreso a Chile non tardaría en facerse realidade e para sempre.

Alicia Herrera Rivera faleceu o 6 de abril do ano 2013 en Santiago de Chile.

• La mujer, objeto y sujeto de culturización, en Jornadas de feminismo socialista. Editorial Mariarce, Madrid. (1984)
• La mujer chilena ante el derecho. Araucaria de Chile. Nº 30. Madrid. (1985)

Ligazóns externas

• malostratos.org
• mujeresjuristasthemis.org