Władysław Żwański

Władysław Żwański herbu Rawicz ps. Błękit, Butrym, Iskra (ur. 10 lipca 1896 w Widziszkach na Litwie, zm. 1 lipca 1948 w Dąbrowie-Tworkach) – podpułkownik Wojska Polskiego, oficer Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). Od 4 kwietnia 1946 r., do momentu śmierci pełnił funkcję ostatniego komendanta Okręgu NZW Białystok.

Życiorys

Od sierpnia 1915 r. był żołnierzem armii rosyjskiej 178 Batalionu Rezerwowego w Starej Rusie. Ukończył kurs oficerski uzyskując stopień chorążego i w 1917 r., trafił na front jako dowódca kompanii Syberyjskiego Pułku Strzelców. W tym samym roku został mianowany młodszym oficerem Oddziału Uderzeniowego, a z końcem roku zdemobilizowany.

W styczniu 1919 r. jako ochotnik został żołnierzem 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego. Walczył w ramach Legii Oficerskiej pod Terespolem i nad Dniestrem.

Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej jako dowódca kompanii w 4 Dywizji Piechoty. 16 marca 1920 r. brał udział w bitwie pod Olewskiem, gdzie zasłużył się zdobyciem rosyjskiego pociągu "Komuna", za co został przedstawiony do odznaczenia orderem Virtuti Militari. W późniejszym okresie uczestnik szeregu walk odwrotowych, a podczas kontrofensywy polskiej walczył w Małopolsce Wschodniej.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego kontynuował karierę wojskową jako porucznik. Pełnił między innymi funkcję dowódcy kompanii strzeleckiej w 14 Pułku Piechoty we Włocławku. Mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1928. Od marca 1931 był dowódcą batalionu, a następnie kwatermistrzem 71 Pułku Piechoty w Zambrowie, a od września 1934 r., komendantem Powiatowej Komendy Uzupełnień w Grodzisku Mazowieckim.

Po wybuchu II wojny światowej objął stanowisko komendanta garnizonu. Od listopada 1942 r. żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych w powiecie Ostrów Mazowiecka. W 1944 r. zaciągnął się do LWP i został powołany na komendanta Rejonowej Komendy Uzupełnień w Ciechanowie, prowadząc jednocześnie w tym czasie działalność konspiracyjną (prawdopodobnie organizował fałszywe dokumenty w tym odroczenia od służby wojskowej dla żołnierzy NSZ i AK). W kwietniu 1945 r., po dekonspiracji, zdezerterował i nawiązał kontakt z Okręgiem NZW Białystok. Pełnił funkcję szefa Wydziału III Operacyjnego Komendy NZW Białystok, od września 1945 r. - szefa sztabu, a od kwietnia 1946 r. - komendanta Okręgu XV NZW Białystok. Pułkownik Żwański nie ujawnił się podczas amnestii wiosną 1947 r.

Władysław Żwański zginął w wyniku akcji grupy operacyjnej UB z Białegostoku, zwabiony wraz z trzema podwładnymi do wsi Dąbrowa Tworki, gdzie doszło do strzelaniny. W akcji po stronie UB uczestniczyło 9 osób: referent powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego Wysokie Mazowieckie starszy sierżant Tadeusz Krawczuk, agent "Karpiński" (niezidentyfikowany były żołnierz AK WiN współpracujący z UB, który nawiązał kontakt z NZW) oraz 7 żołnierzy KBW. Z miejsca zdarzenia udało się zbiec dwóm ludziom pułkownika "Błękita": Tadeuszowi Malinowskiemu pseudonim "Bimbo" oraz Czesławowi Tymińskiemu pseudonim "Mściwy". Obecnie w miejscu śmierci pułkownika znajduje się pomnik upamiętniający poległych.

Miejsce pochówku Władysława Żwańskiego jest nieznane. Wiadomo, że jego ciało przewieziono do miejscowości Wysokie Mazowieckie, a stamtąd prawdopodobnie do Białegostoku.

Syn Władysława Żwańskiego, porucznik Zbigniew Żwański ”Noc”, był dowódcą oddziału NZW w powiecie Ostrów Mazowiecka.

Bibliografia

• Audycja Lecha Pilarskiego z Radia Białystok pt. „Kim był Władysław Żwański?” z udziałem Piotra Łapińskiego, historyka z białostockiego oddziału IPN
• Rocznik Oficerski z 1932, s. 34, 599.