William Gilbert Williams

Ysgolfeistr a phrifathro ysgolion Felinwnda ac wedyn Rhostryfan ym mhlwyf Llanwnda, Sir Gaernarfon, oedd William Gilbert Williams (20 Ionawr 1874 – 10 Hydref 1966). Ysgrifennodd yn helaeth ar bynciau hanesyddol lleol, gan gyfrannu at Cymru coch a phapurau lleol.

Cyhoeddodd nifer o bamffledi (sydd bellach yn hynod gasgladwy) ar ei wasg ei hun, ynghyd â nifer o lyfrau mwy sylweddol. Roedd o hefyd yn fardd lleol o sylwedd ac ysgrifennodd o leiaf ddwy ddrama a gweithiau ar gyfer plant. Ei brif lwyddiant fodd bynnag oedd ym maes hanes ei filltir sgwâr; mae'n ddigon posib mai ef oedd y cyntaf i edrych yn fanwl ar bapurau Llys Chwarter y Sir trwy lygaid hanesydd modern. Roedd ymysg y cyntaf i gyflwyno hanes ardal benodol yn seiliedig ar ymchwil manwl trwy ddefnyddio ffynonellau primaidd.

Bu'n weithgar yn gyhoeddus, gan wasanaethu am 10 mlynedd fel cynghorydd sir a llenwodd sawl swydd o bwys o fewn ei enwad, y Methodistiaid Calfinaidd.

Ceir peth o hanes ei deulu yn llyfr ei frawd John ["J.W."], sef Hynt Gwerinwr. Mae nodiadau a dyddiaduron o'i eiddo ar gadw yn Archifdy Gwynedd, Caernarfon ac Archifdy Prifysgol Bangor.

Mae plac wedi'i godi i'w goffáu ar ei gartref, Talybont, ym mhentref Rhostryfan.