Onno Greiner

Onno Greiner (Amsterdam, 26 juli 1924 – aldaar, 26 januari 2010) was een Nederlandse architect. Tot zijn oeuvre behoren culturele centra, theaters, instellingen voor de psychiatrische gezondheidszorg, kantoorgebouwen en eengezinshuizen. Enkele van zijn ontwerpen zijn voorbeelden van het structuralisme.

Biografie en werk

Greiner was de oudste zoon van Johanna Jacoba van Buren Schele en de architect Karel Jacobus (Dick) Greiner. Onno Greiner werkte als tekenaar en opzichter voordat hij in 1950 een studie aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst begon. Na enkele jaren onder andere als chef tekenkamer bij architect Jan Piet Kloos gewerkt te hebben, en na het behalen van zijn diploma aan de Academie, startte Greiner in 1958 zijn eigen architectenbureau in Amsterdam onder de naam Onno Greiner Architect. In 1981 associeerde Greiner zich met architect Martien van Goor en in 2000 trad architect Eric Huijten toe tot de directie. Het bureau bestaat tot op heden (2015) onder de naam Greiner Van Goor Huijten Architecten BV.

Greiner was een veelzijdig ontwerper: naast complexe, openbaar toegankelijke gebouwen zoals culturele centra en theaters ontwierp hij op specifieke patiëntengroepen en behandelmethoden toegesneden psychiatrische centra. Zijn ideeën over de invloed van ruimte op (zieke) mensen kunnen als een voorloper van Healing Environment gezien worden. Onder andere voor het Gemeenschappelijk Administratiekantoor (GAK) heeft hij meerdere kantoorgebouwen ontworpen. In veel van zijn gebouwontwerpen speelt het ontmoeten van mensen een centrale rol. Greiners eengezinshuizen vormen hierop een uitzondering: ze zijn introvert en juist gericht op de privacy van de bewoners.

Vanaf het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw werd Greiner beïnvloed door het zich ontwikkelende structuralisme. In deze architectuuropvatting stonden de mens en zijn behoefte aan kleinschaligheid en geborgenheid centraal. Greiner vond vooral de oriëntatie van de gebruikers binnen zijn gebouwen belangrijk: 'Het is van het grootste belang, iedere gebruiker steeds bewust of onbewust te laten weten waar hij vandaan komt, waar het punt is waar hij naartoe moet, en waar hij op een gegeven moment is.' Greiner was ervan overtuigd dat deze duidelijkheid voor een veilig en geborgen gevoel binnen zijn gebouwen zou zorgen. Voorbeelden voor door structuralistische ideeën beïnvloede ontwerpen zijn het Jongerenontmoetingscentrum 'Het Zilveren Schor' in Arnemuiden, het culturele centrum 'De Flint' in Amersfoort en de 'Stadthalle' in Biberach an der Riss (Duitsland).

Greiner was de architect van een aantal complexe verbouwings- en hergebruiksprojecten, zoals de renovatie van de 'Schouwburg aan de Oude Vest' in Leiden, de restauratie van de door zijn vader Dick Greiner ontworpen bibliotheek in het 'Betondorp' in Amsterdam en de omvorming van de 'Heilige Maagdkerk' in Bergen op Zoom tot een theater. Bij het laatste project kreeg een leegstaand gebouw een nieuwe functie, een voorbeeld van duurzaam bouwen door hergebruik van een bestaand bouwwerk.

Binnen de vakwereld van het theaterontwerp werd Greiner bekend door zijn theorie over intense ruimtelijke beleving in theaterzalen. Volgens Greiner spelen hierbij de afmetingen en de proporties van de zaal een belangrijke rol. In tegenstelling tot de vaak gebruikelijke bioscoop-opstelling was Greiner een voorstander van uiterst compacte ruimten waarin toeschouwers en acteurs zo dicht mogelijk bij elkaar worden gebracht. Hierdoor wilde hij maximale interactie tussen toeschouwers en acteurs en de toeschouwers onderling stimuleren. Zijn ruimtelijke theorie werd het 'Ei van Greiner' genoemd, vanwege de driedimensionale elliptische ruimten die hij ontwierp. Greiner ontdekte deze ruimtewerking tijdens de renovatiewerkzaamheden van de 'Schouwburg aan de Oude Vest' en paste ze vervolgens bij alle zaalontwerpen toe, bijvoorbeeld bij de theaterzaal van 'De Spiegel' in Zwolle.

Naast zijn werk als architect was Greiner gastdocent, onder andere aan de Technische Universiteit Delft en de School of Architecture van de Washington University in St. Louis, USA. Door zijn ervaring met het ontwerpen van theaterzalen was hij spreker op talrijke internationale congressen en symposia over de theaterbouw. Verder werkte hij voor de Organisation Internationale des Scénographes, Techniciens et Architectes de Théâtre OISTAT.

Enkele projecten

• Cultureel centrum De Tamboer in Hoogeveen (1960-67), nieuwbouw theaterzaal (1990-98)
• Patiowoningen aan de Laan Rozenburg te Amstelveen (1961-68)
• Jongerenontmoetingscentrum Het Zilveren Schor in Arnemuiden (1962-67)
• Psychotherapeutisch centrum De Viersprong in Halsteren (1966-71)
• Cultureel centrum De Flint in Amersfoort (1966-77), nieuwbouw theater (1991-94)
• Restauratie Schouwburg aan de Oude Vest in Leiden (1969-76)
• Cultureel centrum Stadthalle in Biberach (1970-77)
• Woonhuis op Sifnos, Griekenland (1972)
• Verbouwing Twentse Schouwburg in Enschede (1976-85)
• Districtskantoor GAK in Hilversum (1978-84)
• Hotel Jan Tabak in Bussum (1980-84)
• Restauratie Bibliotheek Betondorp in Amsterdam (1981-84)
• Theater in de Heilige Maagdkerk in Bergen op Zoom (1986-90)
• Nieuwbouw Toneelhuis van het Koninklijk Theater Carré (1991)
• Theaterzaal in De Spiegel in Zwolle (2001-06)

Literatuur (selectie)

• Aloi, R., Teatri e Auditori (1972) Milan, p. 401-406.
• Evers, A., De toekomst van de architect. In: Bouw no. 23 (13 november 1982), p. 48-49.
• Geschiedkundige Kring van Stad en Land Bergen op Zoom, Ter ere van 'De Maagd'. Met bijdragen van Ham, W. van, Greiner, O., Rossum, B. van en Lichtveld, W. (1990) Bergen op Zoom, ISBN 90-73437-01-6.
• Haan, H. de, De Spiegel. Toonbeeld van theaterbouw (2007) Amsterdam, ISBN 978 90 7686 352 8.
• Heuvel, W.J. van, Structuralisme in de Nederlandse Architectuur (1992) Rotterdam, p. 96-99 en 166-168, ISBN 90-6450-123-8.
• Marck, M. van der (red.) Onno Greiner architect (1985) Amsterdam, ISBN 90-6012-626-2. Overzicht over het werk tot 1984.
• Meyer-Bohe, W., Bauten für die Jugend (1972) Stuttgart, p. 94-97.
• Nederlandse Architecten 1. Dutch Architects 1 (1994) p. 100-105, ISBN 90-72007-19-0.
• Prins, Andrea, Onno Greiner (1924-2010). Een zoektocht naar helderheid en geborgenheid (2016) Hilversum, ISBN 978-90-8704-609-5.
• Rooy, M. van, Een circus van steen. De architectuur van een zeldzaam theater (1996) Amsterdam, p. 104-115, ISBN 90-214-7955-9.
• Rooy, M. van, Je moet nooit doen wat de opdrachtgever vraagt (12-07-1974) Cultureel supplement NRC Handelsblad, p. 3 en 6.
• Tukker, K. Een leven lang: Radioportretten van architecten. Vraaggesprekken met architecten; audio document (1993) Hilversum.

Archief

Grote delen van het archief van Onno Greiner (tekeningen en geschreven stukken) bevinden zich in de collectie van Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. Het Nieuwe Instituut beheert het Rijksarchief voor de Nederlandse architectuur.

Externe links

• Het Nieuwe Instituut
• Greiner Van Goor Huijten Architecten BV