Memet Sevdiyar

Memet Müyedin oğlu Sevdiyar (Müyedinov) (1913 yanvar 15 - 1999 Yün 9) - Qırımtatar yazıcısı.

Memet Müyedinov 1913 senesi yanvarniñ 15-de Aqmescit şeerinde doğdı. 1921 senesi ruşdie mektebine kirip, 1931 senesi onı bitire. Orta bilgi alğan Memet şu yılı Qazan şeerindeki mimarcılıq institutına kire. Lâkin, andaki vaziet mücibi, oquvını bitirip olamay ve Qırımğa qaytıp kele, tasilini Yalta pedagogika tehnikumında devam ettirmege qarar bere. 1935 senesi orduğa çağırıla. Anda eki yıl hızmet etip qayta.

1938 senesi Qırım radiokomitetinde qırımtatar tilinde edebiy eşittirüvler bölügi açıla ve Memet Müyedinov oña muarrirlik vazifesine davet oluna. Bu işte 1941 senesi cenk başlanıp, orduğa tekrar çağırılğan vaqıtqace çalışa.

1941 senesi Or Qapıda mudafaa tutuvda iştirak ete. Lâkin, duşman sarımında qala ve sentâbr 25-te esir tüşe. Ekinci künü esirlikten qaça, evlerine kele. Nemse faşistleri Aqmescitke kirgen soñ, mında rus ve qırımtatar tillerinde gazetalar çıqarıp başlaylar. Yazıcılardan biri Memet Müyedinovğa gazetada çalışmaqnı teklif ete. O: “Gazetanı faşistlerge çalışqanlarnıñ ellerinden çekip almaq kerek”, - dey. Ortağa atılmaq, ya da atılmaq meselesi kelip çıqqan soñ, Memet Müyedinov “Azat Qırım” gazetasında çalışmağa başlay. Muarririette gizli teşkilâtta çalışqan diger arqadaşlar da bar ediler. Olar partizan areketiniñ reberleri, em de nemse faşistlerini sevmegen roman razvedkacılarınen bağ tutalar. Duşman bizim adamlarnı yaqalamaq istegenleriki duyğan roman razvedkacıları Amet Özenbaşlını Ades (Odessa) şeerine qaçıralar. Ondan soñ, Abdulla Kürkçini de qaçıralar. Memet Müyedinovnı nemse propagandasınıñ başı özünen beraber alıp kete ve onı Romaniyada qaldıra.

Memet Müyedinov bu devirde, diger qırımtatarlarnen beraber, çeşit qıyınlıqlarnı başından keçire. Ortalıqnı yaqıp-yıqıp Avropağa barıp çıqqan sovet ordusı Sovet Rusiyesinden ketkenlerni tuta, ata, ya da apislerge qoya edi. Bu vaqıtta qırımtatarlar Türkiye ükümetine muracaat eterek, olarnı qabul etüvini soraylar. Lâkin, Türkie buña bir türlü cevap bermey.

Ölüm kölgesi er bir insannı taqip etip yürgen vaqıtta, Memet Müyedinovnı Roma Papası, gizli alda, altı ay manastırda tuta. Soñ Memet Müyedinov Londondaki Lehistan ükümetinden stipendiya alıp, Vatikannıñ şarqiyat institutında üç yıl oquy. O vaqıtta “İslâm aleminde qadın uquqı” adlı kitabını yaza. Lâkin, bazı sebeplerden tolayı, o dünya yüzü körmey.

1948 senesi Memet Müyedinov Türkiyege ketmege muvafaq ola. Anda Sevdiyar soyadını qabul ete ve 1949 senesi T.C. Basın Yayında mütercim vazifesini üstlene. 1954 senesi Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlşma derneğinin kurulmasında önderlik köstere, Ana Tüzügünü yaza. 1957 senesi arqadaşınen beraber “Qırım” mecmuasını çıqarıp başlay.

1961 senesi Memet Sevdiyar Amerika Qoşma Ştatlarına köçe ve anda qırımtatar cemieti teşkil etüvde faallik köstere. Soñra siyasiy-milliy cemietni meydanğa ketirip, sürgündeki qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını tiklemekni talap etip, Birleşken Milletler Teşkilâtınıñ binası ögüne şiarlar tutıp baralar. Rus, ingliz ve türk tillerinde kitaplar çıqarıp, qırımtatar halqınıñ vazietini bütün dünyağa bildireler.

Memet Sevdiyar balalığından şiiriyetke avesli edi. O “Tatarlığım”, “Ant etkenmen” türkülerini yırlap, olarğa beñzegen teren manalı şiirler yazmaqnı arzulay edi. Mektepte talebe ekende yazğan pyesalarını arqadaşlarınen beraber sanalaştıra ediler. Qazanğa ketken yılı “Sağınuv” şiirini yaza. Radiokomitette çalışqanda efir içün ikâeler, radiomontajlar yarattı. 1935 senesi, orduğa ketecekte, qırımtatar teatriniñ direktorı Abibulla Baqqalğa büyük kölemli “Qaramanlar” adlı pyesasını berip ketken edi. Lâkin, şu yılları ziyalılarımıznı ğayıp etüv siyaseti Abdulla Baqqalnı da çetge qaldırmadı. O atılğan soñ, pyesa da ğayıp oldı.

Memet Sevdiyar ayatnıñ çeşit devirlerine bağışlap şiirler yazdı. Faşistler Qırımda at oynatqan vaqıtlarda bile, o duşmanğa ğadabını gizlemey, şiirler yazıp, divarlarğa yapıştırdı. Onıñ “Ğurbet yollarında” şiirler cıyıntığı Amerika Qoşma Ştatlarında dünya yüzü kördi.

Memet Sevdiyar edebiy yaratıcılıqnen bir sırada, Qırım ve qırımtatarlarnıñ tarihını aydınlatuvnen de oğraştı. 1997 senesi Nyu Yorkta “Qırım fondu” tarafından onıñ “Qırımtatarlar etnogenezi aqqında etüdler” («Этюды об этногенезе крымских татар») adlı büyük kölemde tedqiqiy kitabı neşir etildi. Eserniñ ayrı bapları “Yıldız” mecmuası (1995, No 5-6, 1996, No 1-3, 6, 1997, No 3-6) ve 1998-1999 seneleri “Qırım” gazetası saifelerinde basıldı.

Memet Sevdiyar Amerika Qoşma Ştatlarınıñ Nyu York şeerinde, 1999 senesi iyül 9-da vefat etti.