Mehmet Ali Ayni

Mehmet Ali Ayni (d. 25 Şubat 1868 (25 Zilkade 1285) Serfiçe, Manastır - ö. 30 Kasım 1945), Türk bürokrat.

Ailesi aslen Konyalıdır. Serfiçe Sıbyan Mektebi'ne devam etti. 8 yaşlarında iken ailesiyle birlikte önce Selanik'e, ardından İstanbul'a geldi. Bir müddet Çiçekpazarı Rüşdiyesi'ne devam etti. Babasının görevi dolasısıyla Sana, Yemen'e gitti, burada Askeri Rüşdiye'ye devam etti, dışarıdan Fransızca dersleri aldı. 2 sene sonra ailesiyle İstanbul'a döndü, Gülhane Askeri Rüşdiyesi, Mülkiye'nin İdadi kısmı ve yüksek kısmından mezun oldu ( 1888). Mülkiye'de Edebiyat hocası Recaizade Mahmud Ekrem, tarih hocası Mizancı Murad Bey idi.

İstanbul Hukuk Mektebi, Edirne İdadisi (1889), Dedeağaç (1890), Halep (1892), Diyarbakır (1893) da öğretmenlik ve Maarif Müdürlükleri yaptı. Diyarbakır'da Süleyman Nazif'le dost oldu. İstanbul'a dönüşünde (1895) Maarif Nezareti İstatistik Başkatibi oldu. Maariften ayrılarak idareciliğe başladı; Kosova (1897) ve Kastamonu (1899) vilayet mektupçusu oldu. Sinop Sancağı Mutasarrıf vekilliği yaptı (1902). Kastamonu'da görev yaparken Kastamonu Vilayet Matbaası'nı kurdu. 1903-1912 yılları arasında Taiz, Yemen, Ammere, Basra, Karesi (Balıkesir), Lazhiye Mutasarraflığı; Elazığ, Yanya, Arnavutluk, Trabzon valiliği yaptı. Bu son görevinden Talat Paşa'nın emriyle 1913 yılında emekliye sevkedildi.

Emrullah Efendi'nin tavsiyesi üzerine Darulfunun Edebiyat Fakultesi Felsefe Müderrisliğine getirildi (1914). Edebiyat Fakultesi Reisi seçildi (1915), bu görevde iken Edebiyat Fakultesi Mecmuası'nı kurdu. Istılahatı İlmiye Encümeni'nde görev aldı ve Felsefe terimlerinin tespitinde büyük emekleri geçti. Bu görevlerine ek olarak Çamlıca Kız Lisesi'nde, Daru'l-Funun Tasavvuf Şubesi'nde ve Medresetu'r-Reşad'da hocalık yaptı. Mürareke'den sonra İttihatcılardan diye Şeyhulislam Mustafa Sabri tarafından görevine son verildi. 1922 yılında TBMM Hükümeti tarafından Medresetu'r-Reşad'daki görevine iade edildi. Ankara'ya çağrıldı ve Şeriye ve Evkaf Vekaleti bünyesinde kurulan Telifat ve Tetkikatı İslamiyye üyeliğine getirildi. 1924 e kadar bu görevde kaldı. İstanbul'a döndü. İlahiyet Fakultesi'nde Tasavvuf, Harbiye'de Ahlak, Harp Akademisi'nde Siyasi Tarih okuttu. Türkiye'yi temsilen Uluslararası Felsefe Kongrelerine katıldı. 1935'te ikinci defa emekliğe sevkedildi. 1937 yılında tedavi için gittiği Paris dönüşünde, İstanbul Kütüphaneleri Tasnif Komisyonu Reisliğine getirildi.

75. doğum yıldönümü dolayısıyla 1943 yılında Eminönü Halkevi'nde kendisine bir jubile yapıldı. Geçirdiği ameliyattan kurtulamayarak 29 Kasım da İstanbul'da öldü. Zincirlikuyu Mezarlığına defnedildi.

Eserleri

1. Nazari ve Ameli İstatistik, 1890
2. Huccetu'l-İslam Gazali,
3. Malumatı Nafiayı Fenniye,
4. Fakir, N.Meyra'dan,
5. Küçük Umumi Tarih,
6. Tarihi Edebi Alem,
7. Ziraat Dersleri,
8. Huccetul İslam,
9. Hükmü Cumhur,
10. Örfiyatı Siyasiye ve Ahlakıye,
11. İlim ve Felsefe,
12. Terbiyeye aid Tatbikat ile birlikte Ruhiyat Dersleri,
13. Muallimi Sani Farabi,
14. Şeyhi Ekberi Niçin Severim,
15. Inkıdat ve Mülahazalar,
16. Tasavvuf Tarihi,
17. Felsefe Tarifi,
18. Ahlak Dersleri,
19. Hacı Bayramı Veli,
20. Reybilik, Bedbinlik, la İlahilik nedir?,
21. Daru'l-Funun Tarihi,
22. Türk Mantıkçıları,
23. Ruhul Beyan Müelllifi Bursalı İsmail Hakkı Hakkında Bir Tedkik,
24. Demokrasi Nedir?,
25. Her gün Bunu Oku,
26. Un grand saint de l'Islam: Abd al-Kadir Guilani,
27. La Quintessence de la philosophie de Ibn Arabi,
28. Türk Ahlakçıları,
29. Milliyetcilik,
30. Türk Azizleri I Bursalı İsmail Hakkı,
31. Hayat Nedir?

Kaynakça

• Kazancıgil, Aykut (Haziran 2019). "Mehmed Ali Aynî". Derin Tarih, 87, s. 12. ISSN 2147-0553. 
• TDV İslâm Ansiklopedisi'nde Mehmet Ali Ayni