Konstanty Kaszyc

Канстанці́н Ян Казімір Яўстах Ка́шыц (23 сакавіка 1819—1881) — пісьменнік, кандыдат дыпламатычных навук, стваральнік рыфмаваных сатыр, якія выдаваў пад псеўданімамі «Загадка», «Крыжык», «Дагератып», «Пастка», удзельнік паўстання 1863—1864 гадоў.

Біяграфія

Сын Юзафа і Соф’і Дунін-Раецкай. Брат Юліюша і Караля. Каталік паводле веравызнання.

Бацька Кашыца дзейнічаў у кампаніі 1812—1814 гг. на баку Напалеона, афіцэр 17-га ўланскага палка. Пасля заканчэння вайны ён выехаў на тры гады за мяжу для працягу адукацыі, пасля чаго вярнуўся і асталяваўся ў маёнтку Ятра Навагрудскага павета. У 1830 г. Ю. Кашыц быў абраны наваградскім маршалкам. Падчас паўстання 1831 г. з’яўляўся арганізатарам выступлення ў Навагрудскім і Слонімскім паветах, стварыўшы ў сваім маёнтку асобны атрад, які ў ліпені 1831 г. налічваў каля 1 тысячы чалавек. Пасля паразы паўстання 1831 г. К. Кашыц разам з бацькам апынуўся ў эміграцыі ў Францыі. 26 кастрычніка 1831 г. яны разам прыбылі ў Парыж.

У 1838—1842 гг. К. Кашыц вучыўся ў Дэрпцкім універсітэце, дзе вывучаў дыпламатыку. Кандыдат дыпламатычных навук, член мясцовай арганізацыі «Палонія». У матэрыялах «Палоніі» праходзіць інфармацыя, што К. Кашыц меў дачыненне да справы Шымана Канарскага, аднак у іншых крыніцах гэты факт пацверджання не знаходзіць.

Валодаў маёнткамі Тарнова, Белагруда, Малое Вольжава. Яшчэ ў час паўстання на зямлі Канстанціна Кашыца быў устаноўлены помнік (крыжы) загінулым у баі паўстанцам. Прыхільнік «белых». З вясны 1863 г. выконваў абавязкі цывільнага кіраўніка па Навагрудскім павеце, аднак выступаў супраць пашырэння паўстання. Пазней ён сцвярджаў, што пагадзіўся на кіраўніцтва з мэтай нейтралізаваць актыўнасць прыхільнікаў узброенага выступлення.

20 красавіка 1863 г. Кашыц адмовіўся ад выканання сваіх абавязкаў і выехаў у Рыгу, затым у Пецярбург і далей у Мінск. 17 чэрвеня 1864 г. ён быў арыштаваны і падчас допыту 30 ліпеня 1864 г. даў аб’ёмныя і шчырыя паказанні, па выніках якіх былі раскрыты шэраг членаў і дзеянні навагрудскай паўстанцкай арганізацыі. Рашэннем часовага палявога аўдытарыята ў Вільні Кашыц быў прысуджаны да смяротнага пакарання, аднак гэтае рашэнне перагледзеў М. Мураўёў і па канфірмацыі ад 15 студзеня 1864 г. «за заслугі перад следствам» ён быў пакараны ссылкай у Казанскую губерню з утрыманнем пад пільным паліцэйскім наглядам. Правы і маёнткі былі захаваныя за Кашыцам. Пасля выплаты ім 9000 рублёў срэбрам з маёнткаў быў зняты секвестр.

Паводзіны Кашыца ў перыяд разбіральніцтва з удзельнікамі паўстання ў далейшым становяцца сталай прычынай нападак на яго. Гэта відаць ва ўспамінах, прысвечаных перыяду этапавання і ссылкі. Пра негатыўнае стаўленне да Кашыца з боку былых паўстанцаў згадвае Якуб Гейштар. Спыняецца на гэтым факце і Рышард Мяніцкі, які пісаў, што да канца жыцця за Канстанцінам Кашыцам быццам цені цягнуліся «слушныя папрокі і кляймо здрадніка. Пасля вяртання палякі не жадалі прымаць яго ў сваіх дамах, не жадалі з ім размаўляць».

З 22 мая 1865 г. Кашыц знаходзіўся ў Цывільску. 25 мая 1866 вымушаны быў «дабраахвотна» падпісаць акт продажу маёнтку Тарноўшчына з фальваркамі Рубікі, Шчытнікі, Белагруда, Чыжэўшчына, Банцавічы, усяго каля 2500 дзесяцін зямлі расійскаму палкоўніку, удзельніку здушэння паўстання, пазней генерал-лейтэнанту, Дзмітрыю Маўрасу, за 56300 рублёў і дом у Рызе ацэначным коштам 25000 руб.

19 сакавіка 1866 г. ён атрымаў дазвол на трохмесячную паездку ў Мінскую губерню для продажу свайго маёнтку, пасля чаго ў Цывільск болей не вярнуўся. У 1866 г. ён выехаў на чатыры месяцы ў Пецярбург, а 2 студзеня гэтага ж года выехаў у Маскву. У 1867 г. Кашыц атрымаў дазвол на выезд за мяжу, а ў снежні 1868 г. яму было дазволена пражыванне ў Рызе. Некалькі разоў затым Кашыц прыязджаў у свой маёнтак Обрын Навагрудскага павета. У красавіку 1869 г. ён быў вызвалены з-пад паліцэйскага нагляду, а ў 1872 г. атрымаў дазвол на свабодны выбар месца пражывання. З 1876 г. Кашыц жыў у маёнтку Обрын і займаўся гаспадаркай. Маёнтак Обрын з’яўляўся ўласнасцю сям’і Кашыцаў да 1939 г.

Сям’я

Жанаты з Юліяй Весялоўскай (Несялоўскай?) (нар. 1830). Меў сыноў Юзафа Калікста (нар. 1855) і Аляксандра Фелікса (нар. 1857), дачку Ванду Людвіку (нар. 1860).

Успаміны

Канстанцін Кашыц пакінуў успаміны, прысвечаныя перыяду навучання ў Дэрпцкім універсітэце, якія захоўваюцца ў Аддзеле рукапісаў Нацыянальнай бібліятэкі ў Варшаве (BN, rkps 2981), апрацаваныя праф. Янам Трынкоўскім.

Зноскі

Літаратура

• Суднік С., Сліўкін В. Лідчына ў паўстаньні 1863 года // Лідскі летапісец. — № 4.