Kajetan Cieszkowski

Kajetan Karol Cieszkowski ps. „Ćwiek” herbu Dołęga (ur. 1826 w Seroczynie, zm. 1877) – syn Ignacego i Albiny z domu Świrskiej, uczestnik powstania styczniowego (1863). Twórca oddziałów partyzanckich zwanych ćwiekami, walczących na Lubelszczyźnie i ziemi radomskiej.

Kajetan uczył się w Instytucie Agronomicznym w Marymoncie., który przygotowywał synów mniej zamożnych ziemian do objęcia posad dzierżawców. Zgodnie z kierunkiem kształcenia, Kajetan Cieszkowski podjął pierwszą pracę jako dzierżawca Koziej Woli, położonej w powiecie krasnostawskim. Właścicielem ziemskim w pełnym tego słowa znaczeniu stał się dzięki małżeństwu zawartemu w 1849 roku z Emilią z Kuczewskich, która wniosła mu w posagu majątek Starościn, Biadaczka i Milin.

Małżeństwo Cieszkowskich szybko dało się poznać okolicznemu ziemiaństwu jako ludzie postępowi. Myśleli o unowocześnieniu gospodarstwa wiejskiego oraz podejmowali działania patriotyczne, które w perspektywie miały zapewnić Polsce niepodległość. Kajetan Cieszkowski był uczestnikiem wielu spotkań zarówno w Warszawie, jak i w lubelskim, gdzie nieustannie dyskutowano o taktyce postępowania wobec władz carskich. W maju 1861 r. Kajetan przystąpił do działań w ramach Komitetu, który miał na celu pokierowanie przygotowaniami do walki o niepodległość. Cieszkowski został tzw. Wojewódzkim na województwo lubelskie. Po spotkaniu w Homburgu i zerwaniu współpracy "białych" z "czerwonymi" Kajetan przyjmuje postawę umiarkowaną i na chwilę zawiesza działalność konspiracyjną.

„Ćwiek” wraz z Emilią utworzyli oddział w czerwcu. Z mianowania Rządu Narodowego oddział otrzymał nazwę Piątego Oddziału Wojsk Narodowych Województwa Lubelskiego Oddział Kajetana Cieszkowskiego, lecz potocznie nazywany był Ćwiekami od pseudonimu swojego naczelnika. W pierwszych dniach sierpnia Cieszkowski połączył się z oddziałem Eminowicza oraz Ruckiego. Połączone oddziały zajęły Chełm i odniosły zwycięstwo pod Depułtyczami 5 sierpnia. Następnie Cieszkowski przemieścił się w sandomierskie oraz radomskie. Po kilku bitwach oddziały „Ćwieka” i Eminowicza rozłączyły się. Cieszkowski brał jeszcze udział w bitwie pod Ireną, Panasówką i Batorzem. Na początku października Kajetan zachorował i wyjechał na leczenie do Paryża, tam zaczął pisać swój pamiętnik. Wrócił na pole bitwy w grudniu lecz powstanie miało się już ku upadkowi. Był naczelnikiem jednego z najdłużej utrzymujących się oddziałów odznaczającego się również wielką walecznością.

Po powstaniu wskutek represji Cieszkowski wyjechał ze Starościna. Rozstał się z żoną Emilią. Kajetan zamieszkał w Paryżu, gdzie zajmował się tłumaczeniami dla gazety oraz szukał zapomnienia w twórczości literackiej. Nie wiadomo, czy wrócił kiedykolwiek do Starościna. Według informacji Cieszkowski znajdował się w trudnej sytuacji finansowej, świadczą o tym zaciągane przez niego pożyczki. Faktem jest, jakby przeczuwał swoją śmierć i w 1876 roku wyprowadził się do Krakowa. Zmarł 5 lipca 1877 roku. Jego ciało pochowane jest na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Kajetan napisał pamiętnik dla syna Jana prawdopodobnie w czasie, gdy przebywał na leczeniu we Francji podczas powstania styczniowego. Niestety znaleziony tekst w bibliotece w Paryżu zawierał tylko część zdarzeń przed wybuchem powstania.

Zobacz też

• Oddział Kajetana Cieszkowskiego
• Oddział Marcina Borelowskiego

Bibliografia

• Stefan Kieniewicz, Powstanie styczniowe, Warszawa 1972, ​ISBN 83-01-03652-4​.

Linki zewnętrzne

• Grób Kajetana Cieszkowskiego w Krakowie