Janina Omańkowska

Janina Antonina Omańkowska (ur. 12 czerwca 1859 w Srebrnikach k. Wąbrzeźna, zm. 24 sierpnia 1927 w Królewskiej Hucie) – publicystka, działaczka społeczna i polityk na Górnym Śląsku, posłanka na Sejm Śląski I kadencji (1922–1927) oraz jego marszałek senior.

Życiorys

Urodziła się w patriotycznej i katolickiej rodzinie nauczycielskiej Roberta i Elżbiety z Karlińskich. Mieszkała z wujem Karlińskim w majątku wydzierżawionym z dóbr Kórnickich. Egzamin nauczycielski zdała jako eksternistka w seminarium męskim w Bydgoszczy. Początkowo pracowała jako nauczycielka domowa w polskich dworach na terenie Wielkopolski. Działaczka oświatowa i charytatywna m.in. w ramach "Warty" - Towarzystwa Przyjaciół Wzajemnego Pouczania się oraz Opieki nad Dziećmi. Prowadziła tajne nauczanie, wygłaszała odczyty, zakładała biblioteki, przeciwdziałała germanizacji. Zaangażowana w działalność poznańskiej Czytelni dla Kobiet.

Jej propolską postawę oraz działalność niepodległościową dobitnie "zrecenzował" prezydent policji w Poznaniu w swym raporcie - "bezczelna politykująca polska kobieta, niezwykle zręczna w działaniu i w mowie, która wtyka swój nos wszędzie, zakładając stowarzyszenia, pisząc broszury, agitując, która przysporzy państwu pruskiemu sporo kłopotów".

W 1900 aresztowana za nauczanie dzieci polskiego oraz rozdawanie polskich elementarzy. Po głośnym procesie osadzona w więzieniu, wyszła za kaucją po 3 dniach. Jak podkreślała ówczesna prasa, stała się symbolem - „męczennicą sprawy polskiej”. Publicznie solidaryzował się z jej postawą m.in. Jan Kasprowicz.

Po śmierci wuja, w 1902 przeprowadziła się do Bytomia. Rok później w zarządzie pierwszej na Śląsku organizacji kobiecej - Towarzystwa Kobiet Polskich w Bytomiu; działaczka Czytelni dla Kobiet w Katowicach. W 1904 organizatorka wiecu kobiet w Bytomiu, następnie założycielka Czytelni "Iskra" oraz Towarzystwa Śpiewaczego "Sobótka" dla dziewcząt w Bytomiu. Od 1914 wieloletnia przewodnicząca Związku Górnośląskich Towarzystw Kobiecych w Bytomiu, który w 1920 zmienił nazwę na Związek Towarzystw Polek na Górnym Śląsku. W 1918 założycielka szkółki polskiej w Bytomiu dla ok. 400 dzieci. Od 1918 członek Powiatowej Rady Ludowej w Bytomiu; pod koniec roku w składzie Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu. Uczestniczka poznańskiego Polskiego Sejmu Dzielnicowego.

Dziennikarka, podczas pobytu w Wielkopolsce publikowała w "Gońcu Wielkopolskim" oraz "Pracy". Po przeprowadzce na Śląsk publikowała m.in. w "Głosie Śląskim" (m.in. dodatek dla dzieci "Przyjaciel Dziatwy") w Gliwicach; redagowała "Ziarno", dodatek do "Straży nad Odrą". W 1902 roku objęła redakcję tygodnika „Gwiazda”, m.in. redagując dodatek dla dzieci "Promyk". Autorka wielu publikacji dla dzieci, m.in. "Śpiewniczka dla dziatwy polskiej" (Poznań, 1902), gawęd przyrodniczo-literackich "Miłe śpiewaki naszych pól, gajów i ogrodów, ich życie i obyczaje" (1903). Od 1905 przez wiele lat związana z "Katolikiem"; redagowała m.in. dodatek dla kobiet "Rodzina" oraz dodatek dla dzieci "Dzwonek". Podczas akcji plebiscytowej współzałożycielka i redaktor "Głosu Polek", wydawanego przez Polski Komisariat Plebiscytowy.

Uczestniczka powstań śląskich; podczas II Powstania m.in. zorganizowała w swoim mieszkaniu biuro Czerwonego Krzyża przy Komisji Plebiscytowej. Wygłaszała liczne prelekcje, publicznie występowała w obronie polskości Śląska, prawa do oświaty dla ubogich. Podczas III powstania śląskiego zorganizowała akcję aprowizacyjną dla powstańców. Po jej odezwie, opublikowanej w „Katoliku”, kobiety licznie angażowały się do pomocy w Powstaniu jako kurierki, sanitariuszki oraz zakładały kuchnie polowe dla powstańców.

Pod koniec stycznia 1921 organizatorka Zjazdu Towarzystw Polek na Śląsku, z udziałem półtora tysiąca kobiet ze Śląska, a także z Warszawy, Wilna, Lwowa i Krakowa.

Po podziale Śląska przez krótki okres mieszkała nadal w niemieckiej części Bytomia. Po ataku niemieckiej bojówki na jej mieszkanie, zmuszona do przeprowadzki. W czerwcu 1922 zamieszkała w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów), początkowo przy ul. Sienkiewicza 11, później przy ul. Wolności 22. Nadal publikowała w bytomskim "Katoliku", pisała podręczniki szkolne, propagowała nauczanie języka polskiego, m.in. w ramach działalności w Stowarzyszeniu „Samopomoc”. Współpracowała z Chrześcijańską Demokracją, Wojciechem Korfantym.

Z ramienia ChD sprawowała mandat poselski na Sejm Śląski I kadencji w latach 1922–1927. Jako marszałek senior przewodziła obradom jego inauguracyjnej sesji, do czasu wyboru Konstantego Wolnego na stanowisko marszałka. Jeszcze przed upływem I kadencji Sejmu Śląskiego, zmarła po długiej chorobie, 24 sierpnia 1927 w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów). Pochowana na cmentarzu parafii św. Jadwigi. Władze Chorzowa nadały jej imię jednej z ulic miasta.

Po jej śmierci mandat posła na Sejm objął Grzegorz Śliwa.

Odznaczenia

Odznaczona odznaką gen. J. Hallera "Za służbę narodową" (1921) oraz - jako pierwsza kobieta na Śląsku - Krzyżem Kawalerskim Orderu Polski „Polonia Restituta”.

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Rechowicz, Sejm Śląski, Katowice 1971
• Poczet Chorzowian - Janina Antonina Omańkowska
• Irena Socha, biogram w: Chorzowski Słownik Biograficzny, wyd. Muzeum w Chorzowie, Chorzów 2007 (s.292-296)
• Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku - Janina Omańkowska
• Śląska Biblioteka Cyfrowa - Janina Omańkowska