Jan Schutte

Dr. Jan Albert Schutte (distrik Fochville, 1903 – 26 Februarie 1998) was tussen 1932 en 1977, toe hy sy emeritaat aanvaar, predikant in drie gemeentes van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika, naamlik Brakpan (nege jaar), Pretoria (nege jaar) en Johannesburg-Noord (27 jaar).

Herkoms en jeug

Die stamvader van die Schuttes, P.J.W. Schutte (1803–1873), het hom in die 19de eeu op die plaas Buffelsdoorns in die huidige distrik Fochville gevestig. Hy was ’n stigter van die Gereformeerde Kerke en word, saam met oudl. T.F. Dreyer, beskou as "een van die waaragtig grotes uit die dae van die Afskeiding" van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika. Op Buffeldoorns se werf het ds. Dirk Postma op 7 November 1858 sy eerste erediens die eerste diens in die wyk Mooirivier gehou.

Jan Schutte, ’n kleinseun van vader P.J.W. Schutte, is gebore en getoë in dieselfde rante en was die eerste Schutte wat predikant sou word. Hy wou dit van jongs af word, maar uit armoede het hy hom eers as onderwyser bekwaam en met sy karige onderwysersalaris lank genoeg gespaar vir sy predikantstudie aan die Teologiese Skool Potchefstroom.

Predikant van Brakpan

Ds. Schutte se ontvangs in Brakpan in 1932 was in die hartjie van die Groot Depressie. Daar was baie werkloosheid. Afrikaners wat van die platteland na die stede gestroom het, was brandarm; so ook die dominee. Die kerkraad het nie geld gehad om vir die predikant 'n motor te koop nie; die dominee ook nie. Gevolglik moes ds. Schutte sy gemeentewerk per trapfiets doen. Die arbeidsveld het oor drie Oos-Randse dorpe – Brakpan, Benoni en Springs – gestrek, met 'n string kleinhoewes rondom. Ds. Schutte het op Brakpan gewoon. Na Springs en Benoni het hy die trapfiets op 'n trein gelaai en van die spoorwegstasies af sy werkgebied op sy fiets ingevaar. Heelwat later het die dominee vir hom 'n Baby Ford kon aanskaf, 'n piepklein, potblou motortjie met geel draadspekies.

Onder ds. Schutte se geseënde arbeid het die gemeente gegroei. Volgens prof. P.W. Buys in dr. Schutte se lewensberig in die Almanak van 1999 het dr. Schutte "met woorde geskilder sodat jy die taferele voor jou oë kon sien: die See van Galilea wat soos 'n blou juweel onder die son lê, omstrengel met 'n krans van vissersdorpies. Die woestaard Legio, met sy ongekamde hare en baard. Jakob by Bet-el, Elia op Karmel, die vier perde van Openbaring wat met hoewegedonder oor die aarde voorthol. 'n Preek van hom wat jy eenmaal gehoor het, het jy nooit weer vergeet nie."

Die mense het Sondags kerk toe gestroom. Heel gou was die kerkie in Victorialaan te klein. Hulle moes stoele indra. Dit was dikwels so vol dat die seuntjies op die trappe van die preekstoel moes sit. 'n Hele paar van die seuntjies van Brakpan sou later self op preekstoele staan, volgens prof. Buys moontlik die gevolg van die inspirerende voorbeeld van hul geliefde dominee.

Ds. Schutte was ook 'n uitnemende herder. Prof. Buys skryf: "Huisbesoek deur hom was nie 'n besoeking nie. Hy het vir almal, oud en jonk, 'n opbouende woord gehad. Hy het die mooi gawe gehad om die beste in 'n mens na vore te bring. As hy sy taak afgehandel het, het almal in die huis iets gehad om oor na te dink. Van hom was die spreuk van Spurgeon waar: 'A home going parson makes a church going people.'" Dit was die geval in Brakpan en so ook in sy latere gemeentes, Pretoria en Johannesburg-Noord.

Geaardheid

Dr. Schutte het ’n onverbeterlike humorsin gehad. Op ’n keer op 'n sinode het 'n ernstige ouderling beswaar gemaak teen die dominee met sy ligte pak klere. Ds. Schutte se gevatte antwoord was: "Ek kan die broeder gerusstel: Ek het darem 'n swart onderbroek aan." By 'n ander geleentheid, skryf prof. Buys: "was hy saam met oom Piet Erasmus in Benoni op huisbesoek. Hulle hou toe by 'n huis stil waar 'n briesend kwaai hond hulle by die hekke inwag. Albei, ouderling en predikant, was maar skrikkerig om uit te klim. Naderhand sê oom Piet: Dominee, ek dink u moet maar eerste instap. U is tog 'n predikant en behoort 'n baie sterker geloof as ek te hê. Spontaan kom dit van ds. Schutte: 'Weet die hond dit?' Daar is tientalle staaltjies wat klassiek geword het in ons kerkverband. Ook die kaskenades wat hierdie regte platjie aangevang het, soos die aand toe hy hom soos 'n ou man vermom het en hom aan sy eie weduwee-moeder gaan voorstel het as 'n wewenaar wat vir haar kom kuier!"

Eeufeesbedieningsfonds

Toe die Eeufees van die Gereformeerde Kerk (1959) in sig begin kom, het een van die sinodes die gedagte van ou br. Izak Buys ter harte geneem: die stigting van 'n fonds waardeur veral kerke op strategiese voorpunte gehelp kon word. Dr. Schutte is as organiseerder van die fonds aangewys. Vir dié saak het hy hom geesdriftig beywer. Op elke denkbare meerdere vergadering het hy oor die Bedieningsfonds gaan praat. Hy het honderde briewe geskryf, nog meer telefoonoproepe gedoen en duisende myle gery. Die ideaal was: honderdduisend pond. Sy geloof, visie en ywer het nie beskaam nie: op die Eeufees te Rustenburg het die fonds £154 000 bedra!

In daardie selfde tyd was ds. Schutte besig met sy doktorsproefskrif oor die apostel Paulus. Terwyl hy die land deurkruis het in belang van die Bedieningsfonds, het hy sy studiepaperasse oor sy kamermaat Paulus (soos hy die apostel genoem het) oral met hom saamgeneem. Die proefskrif is met welslae bekroon.

Die sending

Prof. Schutte skryf: "As daar ooit iemand was wat die sendingbevel van die Here Jesus ernstig opgeneem het, was dit J.A. Schutte. Met klemmende erns het hy in preke, toesprake en geskrifte gepleit vir meer aktiwiteit op hierdie gebied." Op ’n keer het hy ’n radiopreek gelewer oor die Masedoniese man wat in die swart stede van Suid-Afrika reusegroot verrys en roep: "Kom oor en help ons!" Lank nadat hy emeritaat aanvaar het, het dr. Schutte op hoë leeftyd in bruin woonbuurte buite Johannesburg aktief voortgegaan met sendingwerk. "Soos dit meermale met profete gaan," skryf prof. Buys, "was hy sy tyd hier so ver vooruit dat dit soms gevoel het of hy kontak verloor het met die massa wat onnadenkend doer ver agter aangeluier kom. Sommige mense het dan ook vir dr. Jan ergerlik geword oor sy knaende profetiese roepstemme in sy radiopreke. Nou (1997), na jare, het baie mense die skuldgevoel: Het ons tog maar meer gedoen toe dit nog die welaangename geleentheid daarvoor was!

Laaste jare

Die heengaan van sy eggenote, Takkie (geb. De Klerk), met wie hy eers op taamlik gevorderde leeftyd getroud is, was vir hom 'n groot slag. Hy het die jare daarna in taamlike afsondering deurgebring. En na die einde toe het hy heeltemal stil geword. Familie wat hom 'n paar weke voor sy oorlye vir oulaas besoek het, het dit vertel. Prof. Buys skryf: "Die spraaksame man van vroeër, wie se lewe byna die hele twintigste eeu oorspan het, praat nie meer 'n woord nie. Hy sit maar net daar soos iemand wat op die tydsame vertrek van 'n trein wag. Hy was nie siek nie. Net geheel en al uitgeleef. En toe het hy, soos die Bybelse aartsvaders, maar net stilweg ontslaap. Ons sal sy welluidende stem en aansteeklike lag nooit weer hoor nie."

Galery: Meerdere vergaderings

• 1933: Die Algemene Sinode van die GKSA in sitting Pretoria, afgeneem op die trap van die Uniegebou. Eerste ry: A. Postma, P.G.W. Snyman, Derk Rumpff, J.G.H. van der Walt, I.D. Krüger, prof. J.C. Coetzee, T.T. Spoelstra, A.S.E. Yssel, D.N. Kotzé, W.J. Postma, J.P. van den Berg, I.J. van der Walt. Tweede ry: H.F.V. Kruger, J.H. Boneschans, J.M. de Wet. Tweede ry: W.J. de Klerk, P.J.S. de Klerk, B.J. de Klerk, B. de Klerk, S.J. van der Walt, L.S. van der Walt, J. Schutte, N.H. van der Walt, E.I.J. Venter, H.S. van Jaarsveld, H.J. Venter, D.G Venter, J.V. Coetzee. Vierde ry: J. van Rooy, A. Aucamp, H.P.J. Pasch. Vyfde ry: J.A. van Rooy, J.H. Kruger, G.H.J. Kruger, W.F. Venter, I.J. Lessing, J.B. du Plessis, S.P. van der Walt, J.P. Jooste, J.L. de Bruin, S. du Toit, D.P. du Plessis, F.P.J. Snyman.

• 1939: Die Nasionale Sinode van die GKSA voor die Vrouemonument in Bloemfontein. Eerste ry: H.S. van Jaarsveld, F.N. Lion Cachet, W.J. Postma, B. de Klerk, H.J. Venter, J. van Rooy, P.W. van der Walt, P.G.W. Snyman. Tweede ry: N.H. van der Walt, J.G.H. van der Walt, D. Postma, dr. J.D. Du Toit, J.A. van Rooy, dr. C.J.H de Wet, dr. S.O. Los, dr. J.P. Jooste, J.V. Coetzee, I.D Krüger, J.C. van der Walt. Derde ry: J.P. van der Berg, G.H.J. Kruger, A.L Aucamp, M. Postma, J.M. de Wet, I.J. Lessing. Vierde ry: Jacs van Rooy, J.L. de Bruin, J.A. Schutte, A. Postma, E.L.J. Venter, D.G. Venter, J.L. Vorster, T.T. Spoelstra, Derk Rumpff, H. du Plessis. Vyfde ry: dr. B.J. de Klerk, P.J. de Klerk, J.J. Venter, J.H. Boneschans, L.S. van der Walt, S. du Toit, J.F. du Plooy, A.S.E. Yssel. Sesde ry: H.F.V. Kruger, P.J.S. de Klerk, D.N. Kotze, W.J. Snyman, W.F. Venter, S.P. van der Walt, J.W.J. van Ryssen, N.J. Snyman, B.R. Krüger, D.J. van der Walt.

• 1949: Studente, dosente en besoekende predikante neem in April 1949 tydens die Sinode van die GKSA afskeid van Totius by die Teologiese Skool Potchefstroom. Eerste ry: D.F. Malan, G.P. Scheepers, C. Hatting, L.J Botha, P.W. Buys, S.C.W. Duvenage, P.W. van der Walt, W.J. Postma, G.P.L. van der Linde, J.J.S. Venter, G.C.P. van der Vyver, M.J. Booyens, S.J. du Plessis, K.S. van Wyk de Vries. Tweede ry: J.V. Coetzee, P.J. Venter, P.J. Coetzee, J.W.J. van Ryssen, D.J. van der Walt, H.G. Stoker, J.C. van der Walt, J.H. Boneschans, prof. J.D. du Toit, B.J. de Klerk, D.G Venter, A.S.E. Yssel, H.S. van Jaarsveld, H.J. Venter, D.N. Kotzé, N.T. Snyman. Derde ry: D.C.S. van der Merwe, B.R. Krüger, J. Postma, R.S.J. van Wyk, M. Postma, J.L de Bruin, C.E.G. Malan, J.J.H. Booysen, B.J. de Klerk, A.L. Aucamp, J.A. Schutte, I.J. van der Walt, L.S. van der Walt, S. du Toit, A. Duvenage, W.J. Snyman, P.J.S. de Klerk, T.T. Spoelstra.Vierde ry: D.J. Delport, J.L. Vorster, J.P. Jooste, A.A. Venter, J.F. du Plooy, H.F.V. Kruger, Jacs van Rooy, I.J. Lessing, J.M. de Wet, S.P. van der Walt, P.J. de Klerk.

Bronne

• (af) Buys, prof. P.W. in Van der Walt, dr. S.J. et al. 1998. Die almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1999. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

Verwysings

Eksterne skakels

• (af) 'n Preek deur dr. Schutte in Johannesburg-Noord se kerk in die 1960's.