Jacob Lub

Jacob Lub (*1 Mei 1868, Garijp–†25 Mei 1926, Heidelberg) was 'n Suid-Afrikaanse onderwyser, lektor en skrywer. Hy is een van die laaste generasie van Nederlandse skrywers wat na Suid-Afrika emigreer en in Nederlands skryf, maar dan oorgaan na Afrikaans as medium vir sy skryfwerk

Lewe en werk

Hy is op 1 Mei 1868 op Garijp as die seun van Pieter Jacobs Lub en Fempje Hart in die provinsie Friesland in Nederland gebore.In Oktober 1892 kom hy na die Transvaal en word hoof van die skool op die plaas Brakfontein naby Pretoria, waarna hy vir 'n jaar onderwyser is aan die St. Birinuskollege en dan 'n betrekking in Pretoria aanvaar by die Staatsmodelskool. Wanneer president Kruger sewe dubbelmediumskole aan die Rand stig, word hy as tweetalige onderwyser aangestel as hoof van die skool op Maraisburg. Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog word hy deur die Transvaalse regering aangestel as bestuurder van die ambulanstrein. Wanneer die Engelse magte die Transvaal oorneem, bly hy getrou aan die vorige regering en moet dus ná vredesluiting tevrede wees met 'n pos as sewende assistent aan die skool in Vrededorp, 'n posisie wat hy vir drie jaar lank beklee. Hierna word hy vir vier jaar organiseerder vir Nederlands aan die skole van die Rand, waarna hy vir drie jaar lank Nederlands doseer aan die Normaalskool in Johannesburg. Sy laaste betrekking is as inspekteur van Nederlands in skole aan die Rand, waar hy eers in Johannesburg en later op Heidelberg gevestig is. Op 25 Mei 1926 is hy na 'n lang siekbed op Heidelberg in die Transvaal oorlede.

Skryfwerk

Hy is een van die laaste generasie van Nederlandse skrywers wat na Suid-Afrika emigreer en in Nederlands skryf. Reeds voor die erkenning van Afrikaans as amptelike taal slaan hy egter teen die einde van sy skryfloopbaan ook oor na Afrikaans, met gebruik van heelwat Engelse dialoog. Hoewel hy gedigte en dramas ook skryf, is sy vernaamste bydrae op die gebied van die prosa. In sy oeuvre behandel hy meermale die marginale mense, in besonder die verstedelikte armblankes, na voorbeeld van die Nederlandse skrywer Justus van Maurik. Die degenerasie van sulke sosiale drenkelinge word in lewendige tonele beskryf.

Kortverhale/sketse

Hy debuteer met Nederlands-Afrikaanse sketse in Eenvoudige mense en volg dit op met die soortgelyke Donker Johannesburg en In en om die Goudstad. Hierin bundel hy sketse in Nederlands geskryf met dialoog hoofsaaklik in Afrikaans en ook Engels, waarin die algemene lewe in die stad uitgebeeld word as veral die vanggat vir maatskaplike uitgeworpenes. Sy verhale toon 'n groot mate van eenselwige ontwerp. Eers word die stadsmilieu as inleiding beskryf, waarna “meester” een van sy oud-leerlinge of 'n ander bekende van die plaas ontmoet wat nou in die uiterste ellende verkeer. Die meester kry dan soms geleentheid om as redder op te tree. In ander verhale word allerlei straattipes beskryf, soms met 'n moralisering as slot. Die ellende in die agterbuurtes, die toestande in die tronke en die algemene verval onder die Afrikaner as gevolg van drank en seks is meermale die tema. Met 'n polisieman as begeleier besoek Lub die gevangenisse, agterbuurte en reddingshuise om stof vir sy verhale in te win, sodat sy sketse deur die redakteur van Die Brandwag (Desember 1918) as menslike dokumente beskou wat “die koue koerante en dokumente-argief van vandag se geskiedenis aanvul vir die toekoms”. Dit is goeie joernalistiek, met veel mensekennis geskryf, en dit werp lig op die ontstaan van die armblanke. Ter afwisseling skryf hy ook geslaagde komiese sketse.Oom Frikkie en ander sketse is 'n bundel sketse en kortverhale in Afrikaans. Abraham H. de Vries neem van sy kortverhale op in Die Afrikaanse Kortverhaalboek, terwyl Oom Frikkie deur D.F. Malherbe in Afrikaanse letterkunde en Zou ik niet... deur Daniel Hugo in Tydskrif opgeneem word.

Novelle

Sy novelle Het zwarte gevaar is van besondere belang weens die tematiek daarvan in 'n tyd toe swart mense en rasseverhoudinge weinig gefigureer het in die letterkunde. Die onderwerp van “swart gevaar” was in daardie tyd die sogenaamde bedreiging wat swart mans vir wit vrouens ingehou het en was die onderwerp van verskeie artikels in koerante. Lub se novelle vertel die verhaal van 'n jong swart man van die plaas, Jakhals wat later Daniël word, wat eers op die plaas by 'n wit boer werk en daar onderdanigheid en gehoorsaamheid leer en aan dissipline onderwerp word. Hy verhuis dan na die stad en werk hier by 'n Engelse dame. Sy behandel hom as gelyke en bederf hom selfs, waarna hy nie meer onderdanigheid aan die wit mense aanvaar nie. Daniël se verstedeliking en verwestering lei uiteindelik tot sy ondergang, waar hy in 'n bende beland wat steel van die wit mense. Sy einde is rampspoedig wanneer hy deur die polisie doodgeskiet word. Die bendeleier se retoriek en aksies is selfs meer as honderd jaar later uiters bekend, aangesien hy verklaar dat hulle niks steel nie, maar slegs terugneem wat die wit mense van die swart mense gesteel het. Hy verklaar dat hulle die goed neem om terug te gee aan die swart mense, maar hou dan al die buit vir homself. Hierdie verhaal gee 'n goeie beeld van die patroniserende houding van wit mense teen swart mense in daardie tyd en staan nie onsimpatiek teenoor die onnodig ruwe behandeling wat die swart mense moet verduur nie. Die skrywer toon ook simpatie met die protagonis as slagoffer van sy omstandighede. Die bende-aktiwiteite word geteken met 'n onrusbarend akkurate weergawe van die gemoedstoestand en doelwitte van soortgelyke bendes meer as honderd jaar later.

Drama

Op dramagebied skryf hy Eenvoudige mense, 'n drama in vier bedrywe, waarin die lewe van arm mense aan die Rand uitgebeeld word. Dit is 'n verwerking van sy prosasketse onder dieselfde titel vir die verhoog.

Digkuns

Hy skryf ook versies vir die kinders wat in die bundel Kinderversies opgeneem word. Van sy gedigte word deur Gerrit Komrij opgeneem in die bloemlesing Die Afrikaanse poësie in 'n duisend en enkele gedigte.

Publikasies

1908

• Eenvoudige mense (sketse)

1910

• Donker Johannesburg

1912

• In en om die Goudstad

1913

• Het zwarte gevaar

1918

• Oom Frikkie en ander sketse
• Eenvoudige mense (toneelstuk)

1919

• Kinderversies

Ander verwysings

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Lub, Jacob – Biografie.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949.
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006.

Verwysings